Op elk moment is het verleden aanwezig, als bijlage van het heden.

“Het verschil was zo extreem dat hij de twee plaatsen niet samen in zijn hoofd kon hebben. Het was alsof er in dit reusachtige nieuwe land nergens een plek voor het oude was. Er was niets wat het oude en nieuwe verbond. Het enige verband was hijzelf. Hier vormde het leven niet langer een belemmering of gevaar. Dit was een plek zonder het eeuwige dringen, vliegen en rennen van mensen die zich gedroegen alsof ze door een bosbrand op de hielen werden gezeten. en toch, bepaalde fysieke aspecten van Rhode Island (…) kwamen ruwweg overeen met die van Calcutta binnen India overeen.”

Soms ontdek je een pareltje pas later, in de bibliotheek of tweedehands boekwinkel. Dat geldt bijvoorbeeld voor de roman Twee broers uit 2013 van Jhumpa Lahiri (1967), een Brits-Indiase schrijfster die tegenwoordig in Rome woont en in het Italiaans schrijft. De oorspronkelijke titel is The Lowland en die past eigenlijk beter bij de sfeer van het boek, omdat die op verschillende ruimtes slaat die een cruciale rol spelen en nauw met elkaar samenhangen.

Het laagland is zowel de vlakte onder water die vaak bedekt is met waterhyacinten bij het dorpje waar beide broers opgroeien, als de plek op Rhodes Island waar Subash later vaak komt. Het is de plek waar Udayan zich schuilhoudt en waar zijn moeder later haar rouwritueel uitvoert. Deze ruimte vormt een leidmotief door de roman heen. De twee broers groeien aanvankelijk samen op en zijn onafscheidelijk, tot ze ieder een andere studie gaan volgen en door karakterverschillen en de politieke omstandigheden uit elkaar groeien.

Udayan is zeer maatschappelijk betrokken en wordt actief voor de plaatselijke communisten, wat hem al vroeg zijn leven kost. Dat zijn vrouw ongepland zwanger is, weet hij niet. Subash is veel voorzichtiger en onopvallender. Hij krijgt de kans om in de VS onderzoek te doen en voelt zich daar een stuk vrijer, maar neemt na de dood van Udayan veranwoordelijkheid voor diens vrouw en latere dochter. Wat hij echter niet weet, is wie de jonge vrouw eigenlijk is en hoezeer ze getraumatiseerd is geraakt. Ze is erg op zichzelf en heeft weinig moederinstinct. Liever volgt ze colleges filosofie en daarin maakt ze ook carrière. Dit heeft gevolgen voor de ontwikkeling van het kind, dat een bindingangst ontwikkelt en steeds meer op haar biologische vader gaat lijken.

De roman geeft zichzelf niet direct prijs en verdient een zorgvuldige (her)lezing. Aanvankelijk is er een afstandelijke sfeer, die een gevolg is van het wisselende perspectief en de fragmentarische vertelstructuur. Subash lijkt de voornaamste hoofdpersoon, maar gaandeweg kom je ook meer te weten van Gauri en Udayan. Helemaal aan het einde lees je pas wat er zich precies tussen die twee heeft voorgedaan en krijg je begrip voor het vreemde gedrag van Gauri. De dochter komt minder goed uit de verf.

De roman ademt een weemoedige sfeer uit. Er zit veel eenzaamheid en vervreemding in, maar ook (onderdrukte) woede en verdriet. Je leest over de uitbuiting van boeren, het protest daartegen en de gewelddadige onderdrukking daarvan. Ook kom je een en ander te weten over de lokale rituelen rondom huwelijk en rouw, maar centraal staat hoe familierelaties getekend worden door de combinatie van karakter en omstandigheden. Dit raakt en blijft hangen. Een roman om niet direct te vergeten!