Foute grappen

Meng deze ingrediënten: a) een van oorsprong Palestijnse schrijver die in Libanon werd geboren en inmiddels deels in IJsland woont b) kind van ouders die de oorlog zijn ontvlucht c) schrijft een aantal absurdistische verhalen over de oorlog. d) de verhalenbundel staat vervolgens op de longlist van de Man Booker International Prize 2019 , wint de Arabische boekenprijs voor korte verhalen won en is inmiddels in meer dan tien landen vertaald is. Dat moet toch een fantastisch boek tot resultaat hebben?
Bovenstaande ingrediënten zijn van toepassing op de verhalenbundel van Mazen Maarouf, ‘Grappen voor de schutters’ , waarin 12 korte verhalen over de oorlog zijn samengebracht. Het ene verhaal wat langer dan het andere, wat absurder, maar in alle gevallen zie je de waanzin van een leven in oorlog er doorheen sijpelen. Heftige verhalen zijn het. Bijvoorbeeld in het titelverhaal - ruim het langste verhaal in de bundel overigens - waarin een jongen bedenkt dat een glazen oog enige bescherming lijkt te bieden tegen de schutters, en daarom probeert een glazen oog voor zijn kwetsbare vader te regelen. Ook in de andere verhalen proberen de hoofdpersonen de werkelijkheid naar hun hand te zetten, waarbij ze absurde denkpatronen en acties niet schuwen en vrijwel allemaal blijk geven van vormen van magisch denken. Bijvoorbeeld door een bloedprop een naam te geven en het in een aquarium te bewaren als was het een kind, door je als stierenvechter te kleden en te gedragen en zo overwicht te houden bij explosies van kracht, of door als stel een liefdesrelatie met een meisje en een stier te starten.
De ingrediënten deugen, maar de bereiding ervan vergt veel van de lezer. Mazen Maarouf heeft genoeg te bespreken, in een door oorlog verscheurde werkelijkheid is er aan thema’s en verbeeldingskracht geen gebrek. Vandaar de absurditeit, de grappen (en de titel), de schrijver wil nadrukkelijk laten weten dat een absurde werkelijkheid leidt tot absurde grappen. Maar erg overtuigend wil die absurde werkelijkheid niet worden. Dat komt misschien omdat ook absurde verhalen wel aan de wetten van de logica moeten voldoen (zeg maar: stap b moet volgen op stap a), maar bij Maarouf gebeuren dingen zomaar opeens, zonder doel of zonder aanleiding. Voor de lezer een doolhof. En daardoor ook een moeilijk te doorgronden - en daardoor ook weinig overtuigende - boodschap. Ja, oorlog is mensonterend, maar wat wil de schrijver ons hier verder over vertellen?
Ik geef deze verhalenbundel twee sterren: qua onderwerp zeker boeiend, maar qua uitwerking onvoldoende.