Omzwervingen door een geheugenpaleis

In de lijvige historische roman De Ommegang neemt Jan van Aken ons mee naar de middeleeuwen, en wel de periode van plm. 1373-1417. De constructie van het boek is interessant. In een kerker opgesloten vertelt de hoofdpersoon, Isidoor van Rillington, aan een medegevangene hoe hij hier terechtgekomen is. Hij doet dit via twee verhaallijnen: de eerste is het relaas van zijn leven vanaf zijn ontdekking als vondeling in het klooster van Bellalanda in Yorkshire waar hij vernoemd wordt naar St. Isidorus van Sevilla (google hem!), de tweede begint vanaf het moment dat hij in 1415 tijdens zijn wandelreis door Italië een oude bekende, Maelgys, en diens dochter Lorea ontmoet. Zo ontstaat vanaf het begin een bepaalde spanning: hoe en waarom is Isidoor in die kerker beland? Zal hij er nog uit komen?

Als kind leert Isidoor hoe hij de kennis die hij opdoet in boeken, kan opslaan in een ‘geheugenpaleis’ volgens de methode uit de klassieke oudheid. Stapsgewijs breidt hij dit uit van een eenvoudige kerk tot een complete stad met kathedraal en kerken om al zijn kennis te kunnen onderbrengen. Hij leest alle boeken waar hij maar de hand op kan leggen, niet alleen over wetenschap maar ook romans, epische werken en poëzie, en verbindt ze tot een netwerk van motieven en verwijzingen. Om dit geheel van opgeslagen kennis te onderhouden, doet hij wanneer hij maar kan in zijn geest de ronde langs alle locaties: zijn ommegang.

Isidoor studeert in Oxford, Parijs en Bologna. Hij ontwikkelt gaandeweg het verlangen ooit als bouwmeester een kathedraal te kunnen laten bouwen. Om dit te kunnen bereiken heeft hij veel geld nodig, en om dit geld te verdienen wordt hij eerst maar geneesheer. Een studie theologie interesseert hem net zo min als het geloof. Toevallig raakt hij wel diverse malen betrokken bij ketterse activiteiten. Op zoek naar opdrachtgevers voor bouwwerken reist hij door Klein-Azië en Azië. Hij ontmoet allerlei interessante figuren op zijn reizen, van wie hij veel kan leren. Maar doet hij dat ook? Isidoor schijnt te denken dat alle vrouwen (nou ja, bijna alle…) voor hem vallen en dat hij slimmer is dan iedereen.
Gedurende het relaas van Isidoor wordt steeds duidelijker dat zijn medemensen voor hem niets anders betekenen dan middelen om tot zijn doelen te komen: kennis, geld, macht. Op een gegeven moment ontvangt hij van zijn oude vriend Maelgys een diep inzicht. Hij meent hiermee de sleutel te hebben gevonden om in Konstanz, op dat moment verzamelplaats van iedereen die kerkelijke of wereldlijke macht heeft, de opdracht tot het bouwen van een kathedraal te krijgen.

Jan van Aken hanteert een luchtige, soepele en zintuiglijke schrijfstijl. Je kunt je de beschreven scènes levendig voorstellen. In het eerste gedeelte heeft het boek kenmerken van een schelmenroman. Er worden wat archaïsch aandoende woorden gebruikt, wat helpt om je in de periode te verplaatsen. Tegelijkertijd schuwt Van Aken de anachronismen niet; in het nawoord zegt hij, dat hij deze allemaal met opzet heeft toegepast. Over humor gesproken.

De spanningsboog blijft op peil door de vernuftige constructie met de twee verhaallijnen die uiteindelijk samenkomen. De toegankelijkheid wordt bevorderd door de opeenvolging van ontmoetingen tijdens de omzwervingen van Isidoor, afgewisseld met zijn overpeinzingen. Gaandeweg wordt steeds duidelijker dat we met een in meerdere opzichten onbetrouwbare verteller te maken hebben.

In dit boek worden we met verve door een episode van de middeleeuwen en door vele landen geloodst. En passant steken we wat op over de klassieken, de kerkelijke twisten en de maatschappelijke verhoudingen van de late middeleeuwen, en natuurlijk over de werking van het geheugen en hoe ons dat in de steek kan laten.