Verrassende ideeenliteratuur met actuele twist

Disclaimer: Ik heb Frank Roger wel eens ontmoet op de terdoopbestellingen van Ganymedesbundels en lees altijd graag zijn verhalen in diverse bundels en tijdschriften, waar ik ook wel eens samen met hem insta.

8 Ik las het slot van dit boek op de dag dat in de hele provincie Utrecht de noodtoestand was uitgeroepen en de bewoners binnen moesten blijven. Iemand had namelijk in een tram anderen onder vuur genomen. Was het terrorisme? Iets anders? Het volgde kort op een aanslag op moskeeën in Utrecht ingegeven door extreem rechts en racistisch gedachtengoed. Ik kreeg het gevoel in een onveilige wereld te leven. Nu had ik dat al door al het nieuws over klimaatverandering, het uitsterven van diersoorten, plastic in de oceanen, doden door luchtvervuiling en ga zo maar door. Nu bestond er ook nog eens de kans dat twee groepen mensen elkaar de oorlog zouden verklaren. Bij de laatste pagina’s van ‘Bonobo sapiens’ ervoer ik daardoor iets dat leek op een déjà vu. Het scenario dat hij in zijn boek aan de lezer presenteert kwam opeens wel heel geloofwaardig over. Het maakt dit boek verrassend actueel. Roger toonde in eerdere verhalen al aan een kritische beschouwer te zijn van onze westerse beschaving (als ‘beschaving’ al het goede woord is). Zo presenteert hij in ‘Santiago, santiago’ de ontluisterende resten van een post-apocalyptisch Europa, waar nog wel wat vormen bewaard zijn gebleven, maar de inhoud is weggerot. En zijn korte verhaal ‘De harmonie hersteld’ in Ganymedes 13 is een van de meest angstaanjagende dystopieën die ik ken. Wat dat verhaal gemeen heeft met ‘Bonobo sapiens’ is de graduele manier waarop het leven van mensen wordt uitgehold en het gevoel dat de neergang onvermijdelijk is. We zijn, in de ogen van Roger, als mensen onze eigen vijanden, niet in staat de culturele trends en maatschappelijke ontwikkelingen die tot onze ondergang leiden een halt toe te roepen en moeten uiteindelijk maar accepteren dat we als stofjes in het landschap achterblijven, als atomen van menselijkheid in een wereld die ons achter heeft gelaten. Het moge duidelijk zijn: dit is ondanks de apen op de voorkant geen vrolijk boekwerk. Bovendien gaat het ondanks de titel niet over de betreffende hybriden. De bonosaps zoals ze genoemd worden blijven eigenlijk steevast uit het zicht, ze worden niet beschreven, met hen wordt niet gecommuniceerd, hun motieven en doelstellingen blijven tot het eind onduidelijk. Ze zijn onkenbaar. Maar daarin vormen ze een spiegel voor de mensheid. De ene groep ziet ze als bedreiging, als vijand, wil ze uitroeien. De andere groep ziet in hen een aanklacht jegens de mens en diens omgang met de natuur en helpt hen in hun strijd tegen de vervuilende, milieuvernietigende structuren. Beide lijken ze hun eigen vooringenomenheid op de bonosaps te projecteren. Het is dus ook de interne gespletenheid van de mensheid die haar eigen ondergang veroorzaakt. Een ondergang die Roger met een behoorlijk klinisch oog voor de lezer beschrijft. De gekozen vertelstijl schept afstand. Dit is geen thriller of spannende roman in de klassieke zin. Ook is dit geen karakterwerk, waarin we duidelijk zicht krijgen op wat mensen drijft. Roger vertelt wat er gebeurt middels krantenberichten, TV-uitzendingen, ingezonden brieven en de aantekeningen van drie generaties uit een familie van journalisten, die eerst proberen alles weer te geven wat in de wereld gebeurt, maar de cirkel om hen heen steeds kleiner zien worden, tot ze alleen nog maar met zichzelf bezig kunnen zijn. Er zijn meer boeken die voor een dergelijke afwijkende verhaaltechniek hebben gekozen, zoals het bekende ‘World War Z’, maar ook ‘Slapende reuzen’ van Sylvain Neuvel. Ik heb het idee dat die de vormen iets meer afwisselden, maar ook die gebruiken deze manier om gebeurtenissen te schetsen die de hele wereld omspannen. Dit is het enige boek dat ik op dit moment uit het Nederlandse taalgebied ken met deze alternatieve methode. Roger zoekt op deze manier bij de lezer een intellectueel verhouden met zijn tekst. Je laten meeslepen als in een avonturenverhaal is er niet bij. Reflectie is wat de auteur van de lezer verwacht. Ik vind dat we bij ons nog wat weinig van deze gedachte-experimenten kennen in de fantastische literatuur en dat terwijl auteurs binnen de sciencefiction bij uitstek dit soort scenario’s tot in het uiterste kunnen doordenken. Ik ben dan ook enthousiast over dit boek. Helaas kennen we uit de bioscoop ondertussen films die een vergelijkbaar verhaal vertellen over door menselijke experimenten intelligent geworden apen die eerst naast de mens willen bestaan, maar uiteindelijk de aarde beërven. Ook ik moest daar bij het lezen van dit boek meerdere malen aan denken. Verder werd de ‘suspension of disbelief’ voor mij bemoeilijkt door de in mijn ogen onrealistisch snelle verspreiding van de bonosaps, waarvan de populatie in een paar jaar zo groot werd dat de mens bedreigd zou worden. Ik vond het verhaal dat Roger vertelt en vooral de manier waarop echter voldoende originaliteit bevatten om deze bezwaren naast me neer te leggen. Het einde van het verhaal kon ik ook niet voorspellen. Ik raad dit boek aan ieder lezer aan die van SF houdt vanwege de ideeën.