De negende recensie (voor Brilka)

In deze coronatijden werken veel mensen thuis. Dat geldt ook voor ondergetekende, al ga ik sinds kort weer één dag naar kantoor. Dat thuiswerken wil niet altijd even goed lukken. Er ligt nog een digitaal stapeltje op mij te wachten, maar ik vertoon werkontwijkend gedrag. Dus rammel ik maar weer een recensietje uit mijn telefoon. Dat is ook nuttig..toch.

Deze gaat over Het achtste leven (voor Brilka) van Nino Haratischwili. Dit boek is erg populair op Hebban en mijns inziens terecht hooggenoteerd in de Hebban top 1000. Er is ook al veel over geschreven door anderen, dus ik hou het kort.

Aanvankelijk had ik twijfels bij dit boek. Een familiegeschiedenis die zich afspeelt in Georgië, of all places. Waarom zou ik willen lezen over Georgië? Toen een manager ooit op kantoor vertelde dat zij met haar gezin op vakantie was geweest in Georgië, keken wij elkaar ook ongelovig aan. Wat moet je in zo'n land? Is het wel veilig daar?

Kortzichtig? Ja, misschien wel want door het lezen van het boek is Georgië tot leven gekomen. Maar als ik vervolgens op Wikipedia lees dat, in een land dat best wat te bieden heeft, een groot deel van de bevolking onder de armoedegrens leeft, krijg ik toch weer bedenkingen. Kennelijk doen ze daar toch iets niet helemaal goed.

Behalve over Georgië gaat Het achtste leven ook over het communisme, dat het land 70 jaar lang in een wurggreep hield. Dat was aanvankelijk ook een belemmering om aan het boek te beginnen. Het communisme en Rusland heb ik altijd een naargeestige combinatie gevonden. Dat beeld is door Het achtste leven niet gewijzigd.

En toch, beste lezers, vond ik Het achtste leven een heel fijn boek. Een familiegeschiedenis die zes generaties omspant en zich afspeelt in ongeveer 100 jaar. Verteller van het verhaal is Nitsa. Zij vertelt de geschiedenis van de familie Jasji aan haar nichtje Brilka, de jongste loot aan de familiestamboom. Gedurende het boek richt zij zich ook enkele malen tot Brilka. Hoewel zij aangeeft van verschillende bronnen gebruik te maken, personages die wij leren kennen in het boek, hebben wij eigenlijk te maken met een alwetende verteller die de gedachten kent van de hoofdrolspelers. Daarom vind ik de gekozen vorm, een verhaal gericht aan het nichtje, een klein beetje gekunsteld.

Over het plot heb ik niet veel te melden, dat is waarschijnlijk al oeverloos beschreven in andere recensies. De schrijfstijl van Nino Haratischwili vind ik prettig. Af en toe een tikje melodramatisch, maar zeker niet pretentieus of vermoeiend. Het leest vlot zonder dat het saai wordt. Wat mij ook bevalt is dat de geschiedenis van Georgië en het communisme vooral als achtergrond dient voor het verhaal, zonder dat het overheersend wordt. Hoe vaak zie je niet dat een plot verzuipt doordat een auteur te graag zijn of haar kennis wil etaleren, of de lezer een mening opdringt? Meestal zijn dit overigens mannen bedenk ik me.

Is het verhaal misschien oppervlakkig? Nee, dat vind ik niet. In een Duitse recensie in Die Zeit uit 2014 schrijft de recensent dat Het achtste leven bij vlagen 'Seifenopernhaftes' is: als een soap opera dus. Daar ben ik het gedeeltelijk mee eens, het boek leest als een soap. Dit verklaart misschien ook het succes. Maar de innerlijke belevingswereld van de verschillende personages en de schrijfstijl tillen het boek naar een niveau dat een soap nooit zal halen. Literatuur gaat over leven en dood, liefde en haat, schoonheid en falen. Dit zit er allemaal in, en wordt mooi beschreven.

Wat mij verder opvalt is de grote dosis narigheid die de familieleden overkomt. Misschien is het de vloek van de chocola, maar er zijn verschillende vrouwelijke familieleden die, hoe mooi en veelbelovend zij soms ook zijn, er telkens in slagen om in zee te gaan met de verkeerde figuren. Het wemelt van de geknakte levens, vervlogen dromen en flapdrollen van mannen, die hem smeren als zij een meisje zwanger maken. Één van de hoofdpersonen wil ik specifiek noemen: Kostja, patriarch van de familie en communist in hart en nieren. Hij is niet 100% goed of slecht, maar toch zeker wel hypocriet. Zo terroriseert hij dochter en kleindochters, die hij soms uitmaakt voor hoer. Terwijl hij zelf zijn leven lang zijn pielemuis overal in steekt, hoe jong een meisje soms ook is. Tsja, misschien is het cultuur. In sommige culturen is die dubbele moraal nog steeds de normaalste zaak van de wereld.

Een laatste puntje dat mij opvalt, en dat zie je wel vaker in romans, is dat de hoofdpersonen er telkens in slagen om op te duiken in het theater van de wereldgeschiedenis, en in contact komen met historische figuren. Zoals Christine, die maitresse wordt van De Grote Kleine Man. Dit is Beria, hoofd van de geheime dienst van de USSR en één van de grootste sadisten uit de club onderkruipsels rond Jozef Stalin. Een ander voorbeeld is Kitty, die opduikt op de barricaden van de Praagse Lente in 1968. Het komt allemaal wat gekunsteld over, maar storend is het niet. Alleen zal een doorsnee familie niet snel zo'n boeiend, wervelend en stormachtig bestaan hebben als de familie Jasji.

Op microniveau toont deze familiegeschiedenis ons wat een rode lijn is in de meeste families: voorspoed en geluk worden afgewisseld met narigheid en dood. Sommigen gaan ten onder, anderen richten zich weer op en gaan door, en er is altijd weer nieuw leven dat met open blik de wereld tegemoet treedt. Waarna familiegeheimen en familieballast onherroepelijk weer aan de enkels beginnen te zuigen. Wij hebben daarbij alleen het geluk dat wij in een land als Nederland wonen, en het communisme een ver van ons bed show was.

Hmm, het is niet gelukt om het kort te houden. Helaas pindakaas. Nou ja, als je er maar chocola van kan maken