Op zoek naar vrijheid en geluk

Baruch Kojocaru kreeg als jochie van vijf thuis een rugzakje met wat water, eten en warme kleren omgehangen voor hij aan de hand van zijn broer Shalom met zijn zussen en moeder op weg ging naar het kerkplein van het Roemeense Botosani. Daar moesten de joden zich in de kou verzamelen voor hun tocht naar het werkkamp Transnistrië. De vrijheid werd Baruch en vele duizenden joden afgenomen.    

Het is een lange reis met hindernissen geweest voor Baruch om zijn eigen vrijheid te herwinnen. In  Cyprus was hij weer gevangene in een opvangkamp. Het beloofde land Israël bleek niet het paradijs te zijn waar hij naar op zoek was, de mannenliefde bleek vooralsnog een verboden vrucht. Uiteindelijk vindt hij zijn vrijheid in Amsterdam waar alles mogelijk lijkt.    

Barbara Bulten, zelf afkomstige uit een artistieke Joodse familie uit Berlijn, schreef voordat ze begon aan het levensverhaal van Baruch Kojocaru onder meer Het mysterie Overhoeks en IJstijd, beide non-fictiewerken. Ze wordt in contact gebracht met Baruch om hem te helpen bij het uitwerken van de verhalen die hij in het Hebreeuws mede op verzoek van zijn zoon Rafael had opgeschreven. Al pratend tijdens de wekelijkse sessies bij Baruch komen er meer verhalen bovendrijven die in de uiteindelijke versie van De oorlog in mij een plaats hebben gekregen.    

‘Opdat we niet zwijgen’ is het motto van het boek geworden. Waar veel slachtoffers van de oorlog zwijgen vertelt Baruch volop zonder al te concreet te worden over gruwelijkheden. Maar door de korte hoofdstukken en haar bondige, bijna sobere stijl weet Barbara Bulten de anekdotes vaak heel tastbaar te maken, bijna alsof je dicht in de buurt bent van de gebeurtenissen. Dat is knap gedaan en helpt ook om niet te vergeten hoe erg oorlog in al haar facetten is.    

De oorlog in mij is het sterkst in het eerste deel van het boek, over de oorlog. Af en toe krijg je het idee dat Baruch wel heel erg wijze zinnen lijkt uit te spreken voor het jonge ventje dat hij in die periode nog is, mogelijk het gevolg van het achteraf op schrift stellen. Ook merk je een enkele keer dat er meermaals herschreven is, bijvoorbeeld wanneer een tijdsaanduiding voor verwarring zorgt in de chronologie van het verhaal.    

In het tweede deel verdwijnt de oorlog wat naar de achtergrond en gaat het vooral over Baruch zelf in zijn zoektocht naar vrijheid. Niet alles is daarbij even boeiend en soms vraag je je af of het altijd relevant is, zoals het in een enkele zin beschreven vermoeden van een stiekeme relatie tussen zijn ex Irene en zijn jongste zoon Shlomi. Meermaals begint een hoofdstuk met het woordje ‘Mijn’. Dat zegt veel. Maar de oorlog laat zich niet wegstoppen en met regelmaat wordt Baruch geconfronteerd met herinneringen aan de oorlog, zoals het telkens opgesloten zitten achter hekken, op Cyprus, in quarantaine bij aankomst in Israël, in de kibboets en in het leger. Hij blijkt bang geworden voor uniformen en in een relatie blijven lijkt onmogelijk. Het weer omdoen van een rugzak doet hem trillen. Pas in Amsterdam lijkt hij wat gelukkiger te zijn geworden maar ook daar liggen depressies op de loer.    

De oorlog in mij maakt door de toegankelijke taal de gruwelijkheden van oorlog tastbaar en de jarenlange gevolgen zichtbaar in het leven van slachtoffers, ook voor generaties die het voorrecht hebben zelf nooit slachtoffer te zijn geweest van oorlogsgeweld. Het roept op om niet te zwijgen en mede daardoor niet te vergeten. Die oproep mag gehoord worden.