Bijna te pijnlijk

De grootste roman van deze schrijver is nog niet naar het Nederlands vertaald. Van Mahmud Doulatabadi (1940), wiens naam overigens in andere Europese landen als Mahmoud Dowlatabadi wordt geschreven, is deze maand de prachtige roman De kinderen van de kolonel verschenen. Prachtig, maar met 246 bladzijden valt het werk bijna in het niet vergeleken met Doulatabadi’s monumentale werk Kelidar (1984), zijn vijfdelige magnum opus van bijna 3000 bladzijden. Met deze werken op zijn naam, en het eerder in het Nederlands verschenen Zonder Soloetsj (2008), is Doulatabadi één van de grootste Iraanse auteurs van deze tijd.

Dowlatabadi, die in 1974 nog gevangen was gezet door de geheime politie van de sjah van Iran, werkte van 1983 tot 1985 aan De kinderen van de kolonel. Hij hield de roman verborgen, en pas in 2009 werd deze in Duitsland voor het eerst gepubliceerd, in Duitse vertaling (Der Colonel). In een interview in de New York Times beschrijft Doulatabadi dat het ministeriehoofd onder druk van de Iraanse bevolking het boek las, het goed vond, maar nog altijd geen toestemming heeft gegeven voor publicatie in Iran, om politieke redenen. Doulatabadi: “[He] responded: ‘Yes, it’s a good book. But it’s a different account of the revolution. This is not our understanding of how the revolution occurred.’” (The New York Times, 1 juli 2012).

De kinderen van de kolonel is namelijk een pijnlijke reflectie op de Islamitische Revolutie die in 1979 plaatsvond in Iran, en de nasleep ervan, verteld binnen één gezin. De kolonel in dit verhaal heeft gediend in het leger van de sjah, en zijn vijf kinderen geven ieder op hun eigen manier politieke invulling aan de revolutie. Geen van hen komt goed terecht, als ze al het geluk hebben om te overleven.

De roman begint op het moment dat de kolonel op een regenachtige nacht uit zijn bed wordt gehaald met de opdracht om het lichaam van zijn doodgemartelde jongste dochter op te halen en te begraven. Hoewel het als een klap aankomt voor de lezer om hiermee het verhaal te beginnen, lijkt het de kolonel eenvoudigweg te overkomen. Tijdens deze nacht kijkt hij terug op zijn andere kinderen. Langzaam wordt duidelijk wat hij heeft meegemaakt sinds de revolutie, een serie gruwelijke drama’s waarvan de dood van zijn dochter de zoveelste is: hij heeft zijn vrouw doodgeschoten, zijn twee zoons zijn een martelaarsdood gestorven, zijn derde zoon is krankzinnig gemarteld en zijn oudste dochter mag van haar echtgenoot niet met hem omgaan. Gecondenseerd in één gezin is hier de recente geschiedenis van Iran in al zijn bloederigheid.

De kinderen van de kolonel is pijnlijk om te lezen. Fysiek uitputtend, zelfs. Dit gevoel wordt alleen nog maar meer confronterend op het moment dat je beseft dat je dit alleen maar aan het lezen bent, deze woorden passief ontvangt, in tegenstelling tot alle Iraniërs die soortgelijk leed op dit moment nog altijd meemaken.

Soms is wat de kolonel of zijn kinderen direct meemaken een nachtmerrie, soms is het zo erg dat alleen een nachtmerrie kan verduidelijken wat er gebeurd is met deze mensen. In deze roman lopen droom en werkelijkheid dan ook door elkaar, zijn ze soms niet meer van elkaar te onderscheiden. Het boek bevat een ondertoon van magisch realisme. Geestverschijningen worden geaccepteerd, er wordt met ze gesproken, ze zijn tastbaar. Of zijn het herinneringen die tot leven komen? Ook verleden en heden lopen door elkaar. De chronologie van het verhaal is soms lastig te volgen: zo zijn er twee kolonels, de één een voorouder van de ander, maar ook deze voorouder neemt fysiek deel aan het verhaal. Als je aandacht verslapt, raak je verstrikt in de geschiedenis.

Deze roman is niet vrolijk en hoopvol en geeft je het gevoel dat het nooit meer goed komt met Iran. Maar toch – als het land deze prachtige roman kan voortbrengen, is er dan toch nog hoop?