De gekke gokker, of een duizelingwekkend roulette spel

Het einde van de eenzaamheid betekende in 2016 de internationale doorbraak voor de Duitse auteur Benedict Wells. Op het geniale af is niet zijn langverwachte nieuwe roman, maar een vertaling door Gerda Baardman van Fast Genial (2011).

New Jersey 2005. Francis Dean woont in een aftands trailerpark bij zijn moeder, die nooit uit 'de Bermudadriehoek van mannen, bipolariteit en ziekenhuisopnames weg lijkt te kunnen komen.' Hij vindt zichzelf een mislukkeling en het vertrek van zijn stiefvader heeft dit gevoel alleen maar versterkt. Tijdens een ziekenhuisbezoek maakt hij kennis met Anne-May, die er werd opgenomen na een poging tot zelfdoding. Francis valt als een blok voor dit bloedmooie, wispelturige meisje. Dan verneemt hij dat zijn moeder zich achttien jaar geleden liet bevruchten met zaad afkomstig van een genieënspermabank. Zijn biologische vader is dus een geleerd man, gezegend met een bovengemiddeld IQ. Vastbesloten om die geniale vader te vinden en zijn zelfvertrouwen een ‘boost’ te geven, vertrekt hij op een roadtrip van Oost naar West, vergezeld door Anne-May en Grover, zijn nerdy vriend.

Ter voorbereiding van deze roman doorkruiste Wells maandenlang Amerika. Je merkt aan de sfeerschepping en details dat hij weet waarover hij schrijft, maar toch heeft het allemaal iets tweedehands. De clichés uit Amerikaanse roadmovies stapelen zich op: groezelige motels en hamburgertenten, vervallen plaatsjes, junkfood, bedwelmende gokpaleizen en stripclubs met paaldanseressen. De kleurrijke, maar gekunstelde nevenpersonages lijken geleend uit boeken en films. Als Anne-May haar vingers langs haar ogen laat glijden tijdens een dansje komt de Uma Thurman uit Pulp Fiction in beeld. Ook muziek is alom tegenwoordig, Eminem wordt bijvoorbeeld herhaaldelijk geciteerd als Francis’ rolmodel, omwille van zijn vergelijkbare achtergrond.

Wells vertelt in de derde persoon, vanuit het standpunt van de getormenteerde Francis, die balanceert tussen hoop, berusting, euforie en teleurstelling. Zijn gedachten slingeren als een jojo van glorieuze toekomstdromen naar beklemmende nachtmerries. Wells speelt met contrasten, hanteert krachtige metaforen en doorprikt het hardnekkige vooroordeel dat Duitsers geen humor zouden hebben.

'Francis had altijd het gevoel dat je Grover als een vouwfiets in het midden kon dubbelklappen en dan nog verder opvouwen, totdat hij in een bagagekluis of in een grote la paste.'

Dit in tegenstelling tot de zwaarlijvige ouders van zijn vriend, die 'het lustcentrum van de slaapkamer naar de keuken verplaatst hebben.'

In een terugkerende droom maakt Francis doorlopend winst aan de roulettetafel. Hierin ziet hij een gunstig voorteken, hij is van plan om al zijn geld in te zetten in Las Vegas. Zijn vader moet zien dat deze zoon geen 'loser' is. Een obsessie die twee duizelingwekkende sleutelscènes oplevert. Francis gebruikt de genen van zijn vader als excuus voor zijn eigen slagen of falen en legt zijn lot in handen van externe factoren waar hij geen vat op heeft. Of hij die vader vindt of niet; de hamvraag blijft of deze reis hem zal helpen om zijn leven op de rails te krijgen.

De vader-zoonrelatie en de gewenste invulling van de vaderrol vormen een rood draadje. Hoewel de auteur geen expliciet oordeel velt over de personages, onderschat hij het interpretatievermogen van de lezer door te veel details prijs te geven over de motieven bij hun doen en laten. Problematisch is het ruggengraatloze hoofdpersonage, waarvoor je als lezer moeilijk begrip kan opbrengen. Francis wentelt zich halsstarrig in zelfbeklag en trekt geen lessen uit zijn ervaringen. Of wil de auteur illustreren dat het kansloze jongeren nu eenmaal op die manier vergaat en dat Francis meer gemeen heeft met zijn moeder dan hij beseft?

Op het geniale af toont welke krankzinnige en meedogenloze wendingen je leven neemt als je de onrechtvaardigheid van het toeval vrij spel laat. Als je denkt dat je niets te verliezen hebt, regeert de overmoed. Dan wordt het kop of munt, alles of niets, de keuze tussen de roes van het ultieme goksucces of nietigheid.

'Niemand kende zijn gedachten en herinneringen. Als hij doodging, werden ze vergeten en na nog een paar omwentelingen van de aarde zou het zijn alsof ze nooit hadden bestaan. Alles ging verloren op de tocht door het heelal.'