Adembenemende verbeeldingskracht

Jeruzalem, 31 december 1921. In een armetierig Arabisch koffiehuis brengt het lot drie kleurrijke personages bij elkaar, een Moslim, een Jood en een Christen, personificaties van de bevolkingsgroepen die in de heilige Stad samenleven. Beminnelijke schurken zijn het: Cairo Martyr, de koolzwarte man met blauwe ogen en een albino-aap op zijn schouder, die grof geld verdient met de illegale handel in lustopwekkende mummiestof.

Joe O’Sullivan Beare, de voormalige Ierse vrijheidsstrijder die wapens levert aan alle partijen in de Orient en die een bloeiende handel heeft in fallusbeeldjes en tot slot Munk Szondi, de Hongaar, afkomstig uit een rijke bankiersfamilie, die handelt in promessen. De idealist en zionist die streeft naar een eigen thuisland voor de Joden. Door de onmetelijke kapitalen waarover de drie mannen, dankzij hun illegale activiteiten kunnen beschikken, zijn zij de onbetwiste heersers over de wijken waarin ze wonen. Uit verveling beginnen ze een pokerspel, dat 12 jaar zal duren en waarvan de uiteindelijke inzet niets minder is dan de alleenheerschappij over Jeruzalem. Duizenden gelukzoekers en sjacheraars uit de hele wereld komen op het Jeruzalem Pokerspel af en verlaten volkomen berooid het strijdtoneel. Op de achtergrond werkt een Albanese alchemist en strever naar onsterfelijkheid, Nubar Wallenstein, aan een duivels plan om de mannen van het Jeruzalem Pokerspel te vernietigen en zelf de heerschappij over Jeruzalem te verkrijgen. Hij heeft een geheel eigen spionagedienst tot zijn beschikking om zijn doel te bereiken. Met deze hoofdrolspelers, van wie we in lange flash backs de gehele familiegeschiedenissen van eeuwen her te weten komen, ontspint zich een uniek epos dat alle superlatieven tart.

De schrijver van dit moois, Edward Whittemore (1993-1995),studeerde geschiedenis aan de Yale University. Jarenlang was hij undercoveragent voor de CIA in het Midden Oosten. Hij woonde tot vlak voor zijn dood in Jeruzalem waar hij 4 briljante boeken schreef Sinai Tapestry (1977), Jerusalem Poker(1978), Nile Shadows (1983) en Jericho Mosaic (1987), die onlangs werden herontdekt en vanaf 2002 opnieuw werden uitgegeven. Voor vele Amerikaanse prominente critici en schrijvers is Whittemore “Amerika’s grootste onbekende auteur.”

Terecht want Whittemore is een verhalenverteller pur sang. Jeruzalem Poker is een hallucinerend boek met een onbegrensde verbeeldingskracht. Whittemore was een van de grootmeesters van het magisch realisme. Waan en werkelijkheid, gekken en geesten, bijbel en bijgeloof, godsdienstwaanzin en goddeloosheid, heden en verleden lopen op een onontwarbare manier door elkaar. Feiten of fictie? Het staat de lezer vrij te kiezen wat hij wil geloven. In een met humor doorspekte epische verteltrant laat hij de geschiedenis van het Midden Oosten herleven.

Soms door middel van sprookjesachtige duizend-en-een nacht verhalen, waarin bijvoorbeeld wordt verteld over de Engelse kolonist die 33 boeken volschreef over de sexualiteit van de Levantijnen, of het verhaal van de Arabier die een duur appartement liet bouwen, boven in de piramide van Cheops. Prachtig uitzicht, alleen jammer dat de man na de eerste nacht ontdekte dat hij hoogtevrees had. Of neem het verhaal van Sophia, de Zwarte Hand, een weduwe die op een tapijt zwevend haar hand in de ruwe olie doopte en deze op een landkaart van het Midden Oosten drukte om aan te geven waar ze olie-consessies wilde, of de verhalen van de bakpriester, de witte monnik met de 900 vrouwen, de mijnen van koning Salomo of de 3.000 jaar oude bewaker van Jeruzalem Hadji Haroen. Prachtige fabels en mythen die afgewisseld worden door feitelijke stukken geschiedenis, staccato en belerend waarin kwistig wordt gestrooid met Mamelukken, Kopten, Assyriers, heremieten, Levantijnen, melkieten en Circassiers. Kortom, momenten dat enkele geschiedkundige naslagwerkjes geen overbodige luxe zijn.

Jeruzalem Pokeris complex, fascinerend, vol levensdrift en idealisme, maar ook vaak ontroerend. Whittemore vertelt niet strak de geschiedenis, maar schildert personages, echte mensen met een verleden en een vaak moeilijkheden, met goede en slechte eigenschappen. Mensen die moeten proberen om zich met vallen en opstaan overeind te houden in de chaotische en turbulente Heilige Stad.

Jeruzalem Poker is moeilijk in een bepaald genre onder te brengen. Er worden historische en religieuze complotten beraamd. Er is sprake van corruptie, waanzin, spionage, goklust, snoeverij, politiek, kolonialisme, religie, verborgen waarheden, opportunisme en oorlog. Ook de misdaad speelt in veel geledingen een rol, maar

Jeruzalem Pokeris allesbehalve een misdaadroman. Als ik het zou moeten benoemen, zou ik zeggen dat het boek een 432 pagina’s tellend pleidooi is voor de droom. Whittemore laat niet voor niets optekenen dat “dromen” het ene woord is waarin heel Jeruzalem samengebald kan worden. Een leven zonder dromen is geen leven, dat is niets.” Volledig mee eens. Wie verstandig is, droomt graag met Whittemore mee.