Ach, dit boek, dit boek met potentie

Nadat Joachim Meyerhoffs befaamde tweede boek – getiteld Ach, deze leegte, deze verschrikkelijke leegte - het daglicht zag, prijsde NRC Handelsblad hem al gauw als ‘een meester in de scherpe observatie die nooit grenzen van het mededogen uit het oog verliest.’ Een scherpe observator toont Meyerhoff zich wederom in Alle Toten fliegen hoch – Amerika (Alle doden vliegen hoog). De schrijfstijl boet echter in aan originaliteit. Het feit dat van iedere zin de ironie afdruipt, zorgt ervoor dat bijna geen enkele passage er écht uitspringt.

De Duitse schrijver-regisseur Meyerhoff (1967) imponeerde het lezend publiek met zijn eerste roman Wanneer wordt het eindelijk weer zoals het nooit is geweest (2015) – de Duitse titel werd rechtstreeks vertaald. Het autobiografische relaas over zijn eigen familie en voornamelijk zijn leven als de zoon van de directeur van een psychiatrische kliniek, liet het Duitse boekenlandschap in eerste instantie ontwaken. Meyerhoff blonk en blinkt niet alleen uit in het verzinnen van interessante, ellenlange titels, maar liet ook zien hoe vlot zijn pen over het papier kon razen. Snelheid is één van de dingen die deze auteur kenmerkt. In Alle Toten fliegen hoch valt alweer op hoeveel vaart er in het verhaal zit. Daarnaast is het haast typisch – en waarschijnlijk is het onoverkomelijk geweest voor een dramaturg - dat zijn beschrijvingen zijn gedramatiseerd. Meyerhoff schrijft in dit boek over zijn uitwisselingsjaar in Amerika, vele jaren geleden. Iedere herinnering, die allang zou zijn verstoft in een ander menselijk brein, geeft hij met alle levendigheid vorm. Ieder personage in het boek wordt omschreven als een karikatuur. Wie dit boek openslaat, zal opmerken dat Joachim geen enkele eenvoudige persoonlijkheid heeft ontmoet in dat jaar in Amerika. Of is hier sprake van overdrijving? Wie leest over Meyerhoffs bezoekjes naar de gevangenis samen met een docent, moet bijna concluderen van wel.

Niet alleen is dit boek de beschrijving van een reis naar het onbekende, een geliefde, gekoesterde herinnering aan een onbezonnen tijd in een ver land. Het is ook de optekening van het overlijden van zijn broer. Joachim vertelt over het korte telefoontje dat zijn leven voor altijd opschudde – de verdrietige stem van zijn vader die zijn broers overlijden aankondigde. Die sluier van verdriet suddert door het hele verhaal heen, zonder het verhaal écht moeilijk om te lezen te maken. De afwisseling tussen mooie herinneringen aan zijn broer en zijn leven in Amerika, maakt de vertelling lastig te volgen. Wat in eerste instantie lijkt op de verslaglegging van een positieve tijd in Amerika, krijgt steeds meer de vorm van een necrologie. De twee onlosmakelijke zaken hadden beter toch apart van elkaar verteld kunnen worden. Nu beklijft het verhaal toch niet helemaal. Als lezer willen we of vervallen in het verdriet dat een rouwproces brengt, óf we willen meegaan in die verrukkelijke tijd die een buitenlandervaring biedt.

Alle voor- en nadelen opgeteld, lijken de negatieve kanten van het verhaal de positieve te overschaduwen. Was Meyerhoffs schrijfstijl eerder zo sprankelend en grappig te noemen, nu stoort zijn dramatische hyperbolen en metaforisch taalgebruik. Dat Joachim voor de derde maal moest putten uit zijn eigen leven voor een verhaal, was wellicht ook te veel van het goede. Iemand die de dood van zijn broer niet als hoofdthema van een boek kiest, maar het ‘wegstopt’ tussen gelukzalige en grappig bedoelde herinneringen aan een ander thuisland, moet tweemaal nadenken over de ware intentie van een boek. Dit boek volgt niet ‘logisch’ de twee voorgaande boeken op – allebei ook autobiografisch – die puur ‘grappig’ bedoeld waren. Het etiket ‘slecht’ zou het boek toch misstaan. Meyerhoffs boeken zijn tenslotte, de inhoud terzijde gelaten, goed geschreven en zelfs met dit boek – ongepast of niet – word je gedwongen hardop te lachen.