‘Panta rhei’ – alles stroomt in de kabelspoorweg van het leven

Het is opvallend hoe vaak hedendaagse Nederlandstalige romans zich gewoon afspelen ergens binnen de Benelux. In zijn vorige boek ‘Rivieren’ maakte ECI Literatuurprijswinnaar Martin Michael Driessen hierop al een uitzondering door dit drieluik van verhalen te vertellen langs de oevers van rivieren in Frankrijk en Duitsland. In ‘De pelikaan’ verruimt hij de blik van de lezer nog een stuk verder: het verhaal speelt zich af in een niet nader bepaald stadje langs de Kroatische kust, in het nog communistische Joegoslavië eind jaren ’80 van de vorige eeuw, net voor het uitbreken van de Joegoslavische oorlogen die zullen leiden tot etnische conflicten en zuiveringen, het uiteenvallen van de federale Joegoslavische staat van de ‘grote leider’ Tito, en onder meer het ontstaan van een onafhankelijk Kroatië.

Driessen heeft een uitgebreide ervaring in het theater, als acteur en als regisseur, en hiervan maakt hij op een bijzondere manier gebruik om het verhaal van ‘De pelikaan’ in scène te zetten. Met een aantal goed gekozen, veelzeggende zinnen schetst hij in het openingshoofdstuk het decor en de hoofdrolspelers binnen deze kleine stad, “een muurbloempje van de Europese geschiedenis”. En hij plaatst er ook de rekwisieten die doorheen het verhaal een belangrijke plaats zullen krijgen: een kabelspoorweg, een steen, een chantage, een hond, een puzzel, een groep pelikanen. Eenvoudige concrete voorwerpen en elementen die vooral een zeer symbolische rol zullen spelen in het verhaal.

Maar ‘De pelikaan’ is vooral literatuur en Driessen maakt als een literair vakman gebruik van de middelen van het medium. Hij speelt met taal, beeldspraak en symboliek, en maakt vooral op een bijzonder effectieve manier gebruik van de wisselende en mooi in evenwicht gehouden vertelperspectieven van de oudere kabeltreinbestuurder Josip en de jongere postbode Andrej. Het is een boek dat gaat over het vinden van je eigen zinvolle plaats in de ronddraaiende kabelspoorweg van het leven, over het juiste proberen doen doorheen goed en kwaad, alleen en in relatie tot de ander: “Het sloeg allemaal nergens op maar als je iets deed, kon je het maar beter goed doen.”

Alles stroomt en verandert, maar toch blijft er ook veel stabiel. ‘De pelikaan’ (****) is een boek waarin een ogenschijnlijk eenvoudig verhaal op een vakkundige manier wordt ingekaderd in een complex en meerduidig geheel van interacties, thema’s en symboliek. Het is een boek dat je steeds opnieuw kan lezen, heen en weer, van beneden naar boven en weer terug, en waarbij er zich telkens een nieuw perspectief vormt op het verhaal in dit Kroatische kuststadje en de plaats ervan in de geschiedenis.