Universum in een notendop

Jeffrey Eugenides (1960) beleefde zijn doorbraak met The Virgin Suicides en won in 2003 de Pulitzerprijs voor Fictie met Middlesex. Hoewel Eugenides al jaren korte verhalen schrijft voor tijdschriften, is Fresh Complaint zijn eerste verhalenbundel.

Fresh Complaint bestaat uit tien korte verhalen. Het kortste verhaal telt ongeveer twintig pagina’s en het langste ongeveer vijftig. Alle verhalen zijn in de afgelopen dertig jaar geschreven.

In het eerste verhaal uit de collectie, ‘Complainers’, probeert een vrouw met behulp van een geliefd boek de levenslust bij haar dementerende vriendin weer aan te wakkeren. Het resultaat is een verhaal over de onverzettelijkheid van vrouwen, dat tegelijkertijd treurig en hoopvol is. Het aansluitende ‘Air Mail’ daarentegen wemelt óf van de existentiële overpeinzingen óf van de waanvoorstellingen van een stervende jonge man. De sfeer is vanaf het begin compleet anders dan in het voorgaande verhaal omdat de hoofdpersoon zijn lot lijdzaam ondergaat. Het derde verhaal wordt vooral gekenmerkt door humor. ‘Baster’ volgt een vrouw die besluit tot zelfinseminatie en de man die ooit haar geliefde was en niet tevreden is met de zuiver vriendschappelijke relatie die hem nu rest. Komt het plot je bekend voor? De film The Switch uit 2010 is op dit verhaal, al eerder gepubliceerd in The New Yorker, gebaseerd.

De eerste drie verhalen geven een goed beeld van de bundel in zijn geheel. Het volledige register aan emoties komt voorbij. De verhalen zelf zijn bij vlagen hoopgevend, tragisch, hilarisch. Personages verzetten zich tegen hun lot, berusten erin, zijn verbitterd. Eugenides beschrijft het allemaal meesterlijk. In een paar woorden zet hij volledig gevormde personages neer, ontvouwt hij de situatie waarin ze zich bevinden en duidt hij hun gemoedstoestand. Verder springt zijn gave om volstrekt natuurlijke dialogen over de meest bizarre onderwerpen te creëren in het oog. Zo mooi en zo moeiteloos lees je ze zelden.

Opvallend is hoe vaak het de mannen zijn die in Fresh Complaint de rol van bad guy toebedeeld krijgen. (Eén verhaal heeft zelfs als titel ‘Find the Bad Guy’ en ook hier is het weer een man die als slechterik wordt opgevoerd.) Of om het genuanceerder te verwoorden: terwijl de vrouwelijke personages op sympathie kunnen rekenen, komen de mannelijke personages er meestal maar bekaaid vanaf. In ‘Complainers’ is een rake observatie te vinden die deze houding illustreert:

‘Husbands were often of the opinion that wives complained too much. But that was a complaint in itself.’

Grappig! Meteen daarop volgt:

‘A way men had of shutting women up.’

Dat is al meer deprimerend dan grappig. En opnieuw laat Eugenides mannen niet van hun beste kant zien. Wat een prachtige bundel. Curieus maar vermakelijk. Hele werelden worden gevangen in amper twintig pagina’s. Komt dit lezen, komt dit lezen!