Stephan Enter beschrijft persoonlijke zoektocht naar de zin van het leven

Op het platteland blijft alles, zij het met minimale variaties, immer hetzelfde. Het leven volgt het ritme van de seizoenen. En gang van voorgaande generaties normeert het eigen leven. Zo’n plattelandsroman heeft Stephan Enter vooral níet geschreven met ‘Pastorale’ (Amsterdam: Uitgeverij Van Oorschot, 2019).
Neem alleen al de twee verhaallijnen die door elkaar lopen. Aan de ene kant ontmoet de lezer een orthodox-protestants gezin aan de rand van Brevendal, ergens in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Louise twijfelt over haar universitaire studie en probeert in een lange zomer, de vertelde tijd, te ontdekken wat ze met haar leven aan moet. Haar broer Oscar zit nog op de middelbare school. Vanuit hem maak je kennis met de Molukse gemeenschap in het dorp Brevendal. Daarmee laat Enter het klassieke plattelandsverhaal (de teloorgang van het platteland) terzijde liggen.
De schrijver laat juist zien dat het leven wel verandert. Op macroniveau lijkt het wel mee te vallen. Je krijgt bijvoorbeeld geen verhaal over het faillissement van de buurtsuper, teruglopende nijverheid of leegloop. Op microniveau echter moeten de personages zelf hun leven vormgeven. Dat doen ze anders dan hun voorouders, óók in het dorpse Brevendal.

'Zelf je wereld maken'

Louise en haar worsteling om het geloof en de bijbehorende verwachte levensinvulling af te leggen, staan centraal in het boek. ‘We zijn hier, dacht ze, en we zijn hier maar even. Wat zonde om dan in onzin en leugens te blijven hangen.’ (p.30). En: ‘De echte bevrijding was dat je vragen kon stellen zonder een of andere autoriteit boven je die die vragen probeert te ontwijken met kromme redeneringen en verzinsels. Zelf kunnen denken, zelf je wereld maken en je eigen vragen bedenken – dat was bevrijding.’ (p.41).
Daarmee wordt Louises specifieke zoektocht het thema van het hele boek. De hoofdpersonen zoeken allen naar vrijheid en een omgang met waarden die ze in het leven hebben meegekregen. Louise zit vooral in haar hoofd en probeert zich te verhouden tot het geloof. Broer Oscar lijkt volgzaam maar zoekt steeds meer een eigen weg, buiten de veilige bedding van verwachtingen van ouders en geloof. Hij sluit vriendschap met de Molukse klasgenoot Jonkie en wordt verliefd op zijn zusje Dona. Verder proberen Jonkie en zijn vader, elk op eigen wijze, zich te bevrijden van de gedachte dat de Molukken ooit nog onafhankelijk zullen worden.

'Daar was moed voor nodig'

‘Want voor iedere gelovige dreigde dat hij, als hij van zijn geloof viel, inderdaad het verhaal van zijn leven moest herschrijven en daar was moed voor nodig, een moed die in Brevendal niemand bezat behalve haar vader – hoewel die er misschien ook niet helemaal goed uitgekomen was.’ (p.231).
Opvallend dat Enter niet kiest voor een afgerond einde van het boek. Als lezer blijf je na de laatste bladzijde zitten met vragen hoe het de personages zal vergaan. Dat verrijkt het boek. Wie immers heeft in z’n leven al wel de grote vragen afdoende beantwoord? Louise bijvoorbeeld neemt steeds meer afstand van het geloof van haar kinderjaren, dat ze niet kan rijmen met het volwassen denken. De afkeer is van begin tot eind aanwezig, soms al te aanwezig, helaas maakt Louise daarin geen ontwikkeling door. Hoe dan ook, de crisis gaat diep, ze stopt ook met haar studie. Tegelijk zoekt ze naar verzoening wellicht, als ze verliefd wordt op de zoon van de nieuwe dominee. De vader, die volgens het citaat zich wel bevrijd heeft en bij wie Louise (en de lezer) antwoord had kunnen krijgen, blijft grotendeels afwezig in het verhaal.
Soms voelt het verhaal ook wel te veel onafgerond. Waar blijven Jonkie en de Molukse gemeenschap aan het eind van het verhaal? En waarom verdwijnt Oscars liefde voor Dona zo geruisloos? Soms zou je als lezer wensen dat de losse eindjes werden afgeknipt of althans de touwtjes aan het eind van het verhaal strak getrokken.

Tot slot, wie deze thematiek boeiend vindt, moet het boek wel de tijd geven. De stijl van Enter is barok. Veel gedachtebeschrijvingen halen in eerste instantie de vaart uit het verhaal. Maar de schrijfstijl past wel bij het thema: in hapklare brokken kun je antwoorden op levensvragen niet krijgen. Als je ze al krijgt.