Lezersrecensie
Een stem voor de marginalen
Een poging om de marginalen een stem te geven aan de hand van een ongewoon en ontroerend liefdesverhaal.
Ivan Isaenko is zeventien jaar oud, heeft maar één ledemaat (zijn linkerarm) en een scherp intellect. Van alle permanente bewoners van het Mozir Ziekenhuis voor Ernstig Zieke Kinderen, waar Tsjernobyl-slachtoffers worden behandeld, is Ivan de enige die alleen lichamelijk beperkt is. De liefdevolle zuster Natalja bezorgt hem boeken die de munitie vormen waarmee hij de strijd aanbindt met de troosteloosheid van zijn bestaan.
Op een dag verschijnt er iemand in het ziekenhuis die daar eigenlijk niet thuis hoort: Polina, een meisje met leukemie. Hoewel Ivan haar eerst ziet als een bedreiging voor het koninkrijk dat hij runt, blijkt haar onvoorspelbaarheid uiteindelijk haar aantrekkingskracht. Er ontwikkelt zich een onwaarschijnlijke romance die alleen maar aan kracht wint naarmate het einde nadert.
De auteur: Ivan Isaenko of Scott Stambach?
De slachtoffers van de Tsjernobyl-ramp, de marginalen, de uitgestotenen en weggestopten een stem geven, dat is wat Scott Stambach wil met dit verhaal. Maar hoe geef je nu werkelijk een stem aan iemand anders zonder voor hem of haar te spreken? Stambach doet het door Ivan niet alleen de verteller, maar ook de ‘auteur’ te maken van dit verhaal.
Dit doet Stambach al meteen aan het begin van het boek: in het voorwoord. In het voorwoord is redacteur James C. Begley aan het woord. Hij vertelt dat het oorspronkelijke manuscript van Ivan Isaenko is aangetroffen in het kinderziekenhuis van Mozir door een journalist toen deze hier was om een documentaire te maken. De journalist gaf de teksten aan de promovendus W.P. Kalish, die ze uittypte en vertaalde. Hier wordt dus gesuggereerd dat het gaat om een waargebeurd verhaal dat door Ivan Isaenko zelf is opgetekend.
Door dit voorwoord wordt ook ineens duidelijk dat je de titel op twee manieren kan begrijpen. Ten eerste kan de titel betrekking hebben op het onzichtbare leven dat Ivan Isaenko heeft geleefd. Maar in het licht van het voorwoord valt ineens op dat ‘van’ in de titel cursief is gedrukt waardoor de tweede betekenis van de titel benadrukt wordt. ‘Het onzichtbare leven’ kan ook de titel zijn van het verhaal ‘van’ de auteur Ivan Isaenko. Stambach geeft Ivan dus niet alleen een stem door in de eerste persoon enkelvoud te schrijven - uit naam van Ivan - maar ook door hem tot auteur van zijn verhaal te maken.
Deze kwestie rondom de auteur van het verhaal wordt echter verwarrend wanneer we de ‘Brief aan de uitgever’ lezen die op het voorwoord volgt. Hier is de auteur – onduidelijk welke auteur - aan het woord die de uitgever vertelt over de ontstaansgeschiedenis van het boek dat we nu in handen hebben.
“Een jaar later schreef ik me per geluk in voor een cursus creatief schrijven, gegeven door de briljante schrijfster van Madeleine is Sleeping, Sarah Shun-Lien Bynum. In die cursus heb ik een aanzet tot The Invisible Life gegeven in de vorm van een kort verhaal. Drie jaar daarna besloot ik dat verhaal op te nemen in een verzameling korte verhalen die ik wilde publiceren. Maar in plaats daarvan werd ik ertoe aangezet The Invisible Life uit te werken tot een roman en kwam ik weer terug bij mijn oorspronkelijke inspiratiebron. Na me veertien maanden intensief aan het schrijven te hebben gezet zagen Ivan en zijn instelling vol misvormden het daglicht.” (p. 10)
Door deze verklaring wordt het idee dat Ivan de auteur van zijn verhaal is weer onderuit gehaald. Niet alleen is Ivan niet de auteur, hij lijkt zelfs een volledig fictief personage te zijn, ontsproten uit Stambachs verbeelding. Hieruit wordt duidelijk hoe moeilijk het is werkelijk uit iemand anders naam te spreken in plaats van voor hen, een spanning die Stambach ook terug zag in zijn inspiratiebron voor zijn verhaal, de documentaire Chernobyl Heart.
Opsommen en aftellen
Het verhaal bestaat uit drie delen: de opsomming, het aftellen en het Afscheidslied. Het eerste deel is een opsomming van allerlei aspecten uit Ivans leven tot aan de dag dat hij er achter komt dat zijn vriendin Polina binnen drie maanden zal sterven aan leukemie. Dit deel is erg fragmentarisch. Hij vertelt over zijn medepatiënten, over de verpleegkundigen, over zijn ingebeelde moeder, over zijn geloofsovertuiging, over de boeken die hij leest, over zijn therapeuten, over zijn actie om er achter te komen wie zijn ouders zijn door iedere Isaenko die in het telefoonboek staat op te bellen (869 telefoonnummers), en over zijn eerste ontmoetingen met Polina.
Het tweede deel heet niet voor niets aftellen: hier telt Ivan de dagen af vanaf het moment dat hij weet dat Polina snel zal sterven tot haar dood. In het derde deel, nadat Ivan zevenenzeventig uur bijna onafgebroken heeft geschreven, eindigt zijn geschreven geschiedenis in het heden.
Ik wil het nu vooral hebben over deel een en twee. Het contrast tussen deze twee delen maakt iets zichtbaar over het leven zelf. Het eerste deel, de opsomming, is een beschouwing van Ivans leven. Dit vertelt hij vanuit een breed perspectief. Er is wel een samenhang tussen alle dingen waar Ivan over vertelt, maar ze vormen niet één groot narratief.
In een narratief worden verschillende elementen tot een coherent en betekenisvol verhaal gemaakt. Een dergelijk verhaal ontstaat pas wanneer Polina wordt geïntroduceerd. Pas aan het eind van het eerste, en helemaal wanneer het tweede deel begint wordt het verhaal een geheel. Ivan zoomt in op alleen die gebeurtenissen die voor hem belangrijk zijn: de ontmoetingen met Polina. Pas wanneer er iets op het spel staat, iets wat nooit voor altijd kan duren, pas wanneer iedere dag telt, wordt het leven betekenisvol.
Dit zie je terug in het feit dat wanneer er voor Ivan iets op het spel komt te staan, wanneer hij de dagen met Polina alleen nog maar kan af tellen en iedere dag telt om de dingen die hij nog met haar wilde doen te realiseren, het narratief tot een geheel wordt gemaakt. Het wordt een geheel omdat het leven van Ivan juist door dit aftellen betekenis krijgt.
Naast de twee thema’s die ik er hier heb uitgekozen, komen in het verhaal nog veel meer thema’s aan bod. Liefde, rechtvaardigheid, God, familie, angst en hoop, allemaal komen ze op impliciete of expliciete wijze aan bod en dan heb ik vast nog een paar onderwerpen over het hoofd gezien. Hoewel ik door het fragmentarische eerste deel wat moeite had om meteen in het verhaal te komen kan ik door de diversiteit aan onderliggende thema’s dit boek zeker aanraden aan de opmerkzame lezer!
Ivan Isaenko is zeventien jaar oud, heeft maar één ledemaat (zijn linkerarm) en een scherp intellect. Van alle permanente bewoners van het Mozir Ziekenhuis voor Ernstig Zieke Kinderen, waar Tsjernobyl-slachtoffers worden behandeld, is Ivan de enige die alleen lichamelijk beperkt is. De liefdevolle zuster Natalja bezorgt hem boeken die de munitie vormen waarmee hij de strijd aanbindt met de troosteloosheid van zijn bestaan.
Op een dag verschijnt er iemand in het ziekenhuis die daar eigenlijk niet thuis hoort: Polina, een meisje met leukemie. Hoewel Ivan haar eerst ziet als een bedreiging voor het koninkrijk dat hij runt, blijkt haar onvoorspelbaarheid uiteindelijk haar aantrekkingskracht. Er ontwikkelt zich een onwaarschijnlijke romance die alleen maar aan kracht wint naarmate het einde nadert.
De auteur: Ivan Isaenko of Scott Stambach?
De slachtoffers van de Tsjernobyl-ramp, de marginalen, de uitgestotenen en weggestopten een stem geven, dat is wat Scott Stambach wil met dit verhaal. Maar hoe geef je nu werkelijk een stem aan iemand anders zonder voor hem of haar te spreken? Stambach doet het door Ivan niet alleen de verteller, maar ook de ‘auteur’ te maken van dit verhaal.
Dit doet Stambach al meteen aan het begin van het boek: in het voorwoord. In het voorwoord is redacteur James C. Begley aan het woord. Hij vertelt dat het oorspronkelijke manuscript van Ivan Isaenko is aangetroffen in het kinderziekenhuis van Mozir door een journalist toen deze hier was om een documentaire te maken. De journalist gaf de teksten aan de promovendus W.P. Kalish, die ze uittypte en vertaalde. Hier wordt dus gesuggereerd dat het gaat om een waargebeurd verhaal dat door Ivan Isaenko zelf is opgetekend.
Door dit voorwoord wordt ook ineens duidelijk dat je de titel op twee manieren kan begrijpen. Ten eerste kan de titel betrekking hebben op het onzichtbare leven dat Ivan Isaenko heeft geleefd. Maar in het licht van het voorwoord valt ineens op dat ‘van’ in de titel cursief is gedrukt waardoor de tweede betekenis van de titel benadrukt wordt. ‘Het onzichtbare leven’ kan ook de titel zijn van het verhaal ‘van’ de auteur Ivan Isaenko. Stambach geeft Ivan dus niet alleen een stem door in de eerste persoon enkelvoud te schrijven - uit naam van Ivan - maar ook door hem tot auteur van zijn verhaal te maken.
Deze kwestie rondom de auteur van het verhaal wordt echter verwarrend wanneer we de ‘Brief aan de uitgever’ lezen die op het voorwoord volgt. Hier is de auteur – onduidelijk welke auteur - aan het woord die de uitgever vertelt over de ontstaansgeschiedenis van het boek dat we nu in handen hebben.
“Een jaar later schreef ik me per geluk in voor een cursus creatief schrijven, gegeven door de briljante schrijfster van Madeleine is Sleeping, Sarah Shun-Lien Bynum. In die cursus heb ik een aanzet tot The Invisible Life gegeven in de vorm van een kort verhaal. Drie jaar daarna besloot ik dat verhaal op te nemen in een verzameling korte verhalen die ik wilde publiceren. Maar in plaats daarvan werd ik ertoe aangezet The Invisible Life uit te werken tot een roman en kwam ik weer terug bij mijn oorspronkelijke inspiratiebron. Na me veertien maanden intensief aan het schrijven te hebben gezet zagen Ivan en zijn instelling vol misvormden het daglicht.” (p. 10)
Door deze verklaring wordt het idee dat Ivan de auteur van zijn verhaal is weer onderuit gehaald. Niet alleen is Ivan niet de auteur, hij lijkt zelfs een volledig fictief personage te zijn, ontsproten uit Stambachs verbeelding. Hieruit wordt duidelijk hoe moeilijk het is werkelijk uit iemand anders naam te spreken in plaats van voor hen, een spanning die Stambach ook terug zag in zijn inspiratiebron voor zijn verhaal, de documentaire Chernobyl Heart.
Opsommen en aftellen
Het verhaal bestaat uit drie delen: de opsomming, het aftellen en het Afscheidslied. Het eerste deel is een opsomming van allerlei aspecten uit Ivans leven tot aan de dag dat hij er achter komt dat zijn vriendin Polina binnen drie maanden zal sterven aan leukemie. Dit deel is erg fragmentarisch. Hij vertelt over zijn medepatiënten, over de verpleegkundigen, over zijn ingebeelde moeder, over zijn geloofsovertuiging, over de boeken die hij leest, over zijn therapeuten, over zijn actie om er achter te komen wie zijn ouders zijn door iedere Isaenko die in het telefoonboek staat op te bellen (869 telefoonnummers), en over zijn eerste ontmoetingen met Polina.
Het tweede deel heet niet voor niets aftellen: hier telt Ivan de dagen af vanaf het moment dat hij weet dat Polina snel zal sterven tot haar dood. In het derde deel, nadat Ivan zevenenzeventig uur bijna onafgebroken heeft geschreven, eindigt zijn geschreven geschiedenis in het heden.
Ik wil het nu vooral hebben over deel een en twee. Het contrast tussen deze twee delen maakt iets zichtbaar over het leven zelf. Het eerste deel, de opsomming, is een beschouwing van Ivans leven. Dit vertelt hij vanuit een breed perspectief. Er is wel een samenhang tussen alle dingen waar Ivan over vertelt, maar ze vormen niet één groot narratief.
In een narratief worden verschillende elementen tot een coherent en betekenisvol verhaal gemaakt. Een dergelijk verhaal ontstaat pas wanneer Polina wordt geïntroduceerd. Pas aan het eind van het eerste, en helemaal wanneer het tweede deel begint wordt het verhaal een geheel. Ivan zoomt in op alleen die gebeurtenissen die voor hem belangrijk zijn: de ontmoetingen met Polina. Pas wanneer er iets op het spel staat, iets wat nooit voor altijd kan duren, pas wanneer iedere dag telt, wordt het leven betekenisvol.
Dit zie je terug in het feit dat wanneer er voor Ivan iets op het spel komt te staan, wanneer hij de dagen met Polina alleen nog maar kan af tellen en iedere dag telt om de dingen die hij nog met haar wilde doen te realiseren, het narratief tot een geheel wordt gemaakt. Het wordt een geheel omdat het leven van Ivan juist door dit aftellen betekenis krijgt.
Naast de twee thema’s die ik er hier heb uitgekozen, komen in het verhaal nog veel meer thema’s aan bod. Liefde, rechtvaardigheid, God, familie, angst en hoop, allemaal komen ze op impliciete of expliciete wijze aan bod en dan heb ik vast nog een paar onderwerpen over het hoofd gezien. Hoewel ik door het fragmentarische eerste deel wat moeite had om meteen in het verhaal te komen kan ik door de diversiteit aan onderliggende thema’s dit boek zeker aanraden aan de opmerkzame lezer!
1
Reageer op deze recensie
