Een fascinerend thema en intrigerende context in een teleurstellend jasje

Kunstmatige intelligentie en de impact daarvan op onze samenleving is een fascinerend onderwerp dat in veel (non-fictie) boeken wordt beschreven. Na het lezen van non-fictie over dit onderwerp, intrigeerde de gedachte van een roman hierover mij immens in de verwachting dat dit een bijzonder licht zou doen schijnen op de complexe ethische aspecten van de robotmens. Zoals de titel suggereert: machines en een ik, is dat wel met elkaar te verenigen?

De roman vertelt het verhaal van Charlie die van een grote erfenis een van de eerste robotmensen koopt. In een poging zijn jonge buurvrouw Miranda aan zich te binden, laat hij haar de helft van de persoonlijkheid van zijn robot Adam programmeren. De verleidingspoging slaagt en een ietwat ongemakkelijke relatie ontvouwt zich. Het experiment met Adam slaagt minder, als hij steeds meer een eigen en wat curieuze persoonlijkheid blijkt te ontwikkelen. Dit alles speelt zich af in een herschreven historische context van Londen in 1982. Een Londen met zelf rijdende auto's, een nederlaag in de Falklandoorlog en dus de eerste robotmensen.

De roman ontspint zich vooral rondom de vraag wat een mens nou mens maakt. Waarin verschilt de mens van een robot als Adam? Telt Adam niet ook mee als 'levende' persoon? Interessant zijn daarom de beschouwingen over de vraag in hoeverre Adam nou een mens is. Helaas overstijgen deze momenten nooit de makkelijke vragen en gedachten over de onderwerpen kunstmatige intelligentie en mens-zijn. Interessant is wel hoe de auteur met het onderwerp speelt door de mens Charlie op sommige momenten meer op een machine te doen lijken dan Adam (vooral als Charlie veel berekeningen en theorieën loslaat op zijn eigen leven). Helaas wordt ook deze opzet matig tot niet uitgewerkt. Een gemiste kans wat mij betreft.

De zijsporen van het geheime verleden van Miranda, de introductie van het jongetje waarover de hoofdpersonen zich uiteindelijk ontfermen en het kleurloze leven van Charlie zijn niet meer dan zijsporen. Ze worden niet (goed) uitgewerkt en geven het verhaal vaak wat gekunstelds. De hoofdpersonen Charlie en Miranda komen ook wat slecht uit de verf. Charlie is in het begin een nietsnut en lijkt ook niet veel meer te worden. Zijn relatie met Miranda komt hem aanwaaien en voor mij wordt het nooit echt duidelijk wat die twee nou echt in elkaar zien. Hoewel Charlie wel wat opleeft door met name het geld dat Adam voor hem verdient, blijft zijn personage voor mij wat aan de oppervlakte. Ook de (geheime) geschiedenis van Miranda wordt onvoldoende uitgewerkt om haar personage diepgang en een rijke persoonlijkheid te geven.

Origineel en bijzonder aan de roman is uiteindelijk naar mijn mening met name de historische context die door McEwan wordt herschreven. De roman wordt geplaatst in het Londen van 1982. Het komt mij makkelijker (en meer als een cliché) voor om het onderwerp van de robotmens in de toekomst te plaatsen. De auteur geeft zijn roman een unieke wending door de robotmens in historische context te plaatsen. Het verhaal wint daardoor sterk aan geloofwaardigheid.

Helaas maakt de auteur het geheel complex door de geschiedenis deels te herschrijven. Zoals een zin uit de roman zegt: 'Het heden is het zwakste van de onwaarschijnlijke constructies. Het had anders kunnen zijn. Elk onderdeel ervan, of het geheel, zou anders kunnen zijn. Geldt voor de kleinste en grootste zorgen.'

De herschrijvingen zijn voor de ene lezer leuke grapjes, maar voor de ander leidt het af vanwege de sterke neiging om die historische 'feiten' op te zoeken en te verifiëren. De historische achtergrond krijgt veel aandacht in het boek in met name de vele overpeinzingen van Charlie over de politiek en maatschappij. De achtergrond komt daardoor naar mijn smaak te vaak op de voorgrond, zeker nu het verhaal zelf niet sterk genoeg is om de aandacht vast te houden.

Helaas maakte de nieuwste roman van McEwan mijn verwachtingen dus niet waar. Het verhaal is wat dun en weet geen nieuw of interessant licht te schijnen op het populaire onderwerp van de robotmens, waardoor de herschreven geschiedenis van 1982 als bijzondere context afleidt en met name bij mij als lezer bijblijft.