Een bijzonder schokkend en urgent verhaal

Een boek gebaseerd op de schandalige praktijken in een Australische gevangenis voor 14 tot 18-jarige meisjes; Charlotte Wood (1965) durft het aan. Toen de Australische schrijfster het verhaal van het werkelijk bestaand hebbende Hay Institution for Girls las (in 1974 sloot het gelukkig haar deuren), zag ze een verband met de hedendaagse onderdrukking van vrouwen en de nog altijd (on)gelijke rechten. The Natural Way of Things – de veel beter passende Engelse titel van haar achtste boek – is een verontrustend relaas, dat in Australië diverse grote prijzen won en veel discussie deed opwaaien. Ontregeld is het door Jetty Huisman vertaalde Nederlandse boek.

Het boek opent met twee jonge vrouwen – Velna en Yolanda - die groggy wakker worden in een soort gevangeniscel, waarschijnlijk bijkomend van een drugsroes. Ze kunnen zich niets herinneren en weten niet waarom ze daar zijn. Laat staan dat ze elkaar kennen. Tijd om het uit te vinden krijgen ze niet, want algauw worden ze hardhandig meegenomen door een man. Hij leidt ze naar acht andere vrouwen, die in een rij staan opgesteld en om de beurt worden kaalgeschoren. Ze krijgen een vies, juten uniform aangetrokken en worden aan elkaar vastgeketend. In mars worden ze naar de heuvelrand gevoerd, alwaar ze met zware betonblokken een weg moeten aanleggen. Ontsnappen is onmogelijk, door de boeien, maar ook omdat het afgezonderde terrein is omheind met een elektrisch geladen hek. De vrouwen zijn gevangen en volledig afgesloten van de buitenwereld. Het voedsel bestaat uit poederzakjes tomatensaus en een smerige, gele brei, waar ze op het begin van gruwen, maar later om vechten. Pas ’s avonds worden ze van elkaar losgekoppeld en in hokken gestopt om de nacht door te brengen.

Hun kwelgeesten bestaan uit twee mannelijke bewakers – Boncer, met een knuppel als wapen en Teddy die alleen met zichzelf bezig is - en een vrouw (Nancy) die doet alsof ze een verpleegster is, maar hier helemaal niet de kennis voor heeft. Ondanks hun sadistische houding tegenover de tien vrouwen, tonen ook zij tekenen van zwakte. Het lijkt alsof ook zij er tegen hun zin in zijn.

Ontregeld is een intiem en gesloten verhaal. Wood schrijft sober en weidt weinig uit over het bestaan van het geïsoleerde strafkamp en de reden dat de vrouwen daar gevangen zitten. De lezer moet accepteren dat het er is en dat het gebeurt. Speelt het zich af in het verleden, in het nu of is het een toekomstbeeld? Wood laat de lezers hier zelf over nadenken. Het kan zodoende dienen als waarschuwing voor en kritiek op de huidige samenleving, die nog steeds grotendeels wordt geregeerd door mannen. Waar een slippertje of buitenechtelijke affaire van mannen sneller wordt vergeven, wordt een vrouw al snel bestempeld als slecht en vulgair. En dat is precies de tegenstrijdigheid die Charlotte Wood op niet mis te verstane wijze  duidelijk probeert te maken in dit boek.

Het is een verhaal waarin vrouwen worden gekwetst, mishandeld en als slaven worden behandeld. Je begrijpt: dat grijpt je bij de keel. De Spartaanse vernederingen zijn mensonterend en drijven zowel de lezers als de vrouwelijke hoofdpersonages tot wanhoop en angst. Er ontstaat een overlevingsdrang bij de vrouwen, die zich uit in obsessieve bezigheden. Zo ontwikkelt de één een fascinatie voor lichaamshaar, struint de ander het terrein af op zoek naar giftige paddenstoelen en worden er konijnen gevangen met konijnenvallen om de kwaliteit van hun avondeten te verbeteren. Het is schrijnend om te lezen, bijna beschamend zelfs.

De ruimte die Wood door de lezers zelf laat invullen, maakt wel dat de opkroppende woede, het groeiende ongeloof en de bizarre absurditeit die het verhaal opwekt nergens geuit kan worden jegens een fysieke boosdoener. De bewakers zijn weliswaar schuldig aan de brute vernederingen in het kamp, maar de opdrachtgever blijft lange tijd buiten beeld. Het is frustrerend en kan voor een ongeduldig leestempo zorgen, omdat je deze afschrikwekkende situatie wilt begrijpen. Misschien is dat juist de bedoeling van Wood. Het is namelijk precies het gevoel van de daders in dit verhaal dat de vrouwen beweegt zo argeloos te humiliëren.

Een bijzonder schokkend en urgent verhaal dat nog lang in je hoofd blijft sidderen.