Een schotschrift voor het behoud en herstel van het bos

Annie Proulx (1935) behoeft geen introductie meer. De Amerikaanse verwierf faam met klassiekers als Scheepsberichten, De gouverneurs van Wyoming en Twee cowboys (later verfilmd als het Oscar-winnende Brokeback Mountain). Ze won diverse prestigieuze prijzen, waaronder een Pulitzer Prize en de National Book Award. In al haar omvangrijke romans hebben het platteland en de natuur de belangrijkste rol. Zo ook in Schorshuiden, dat wordt gezien als haar beste werk ooit en nu door de fraaie vertaling van Regina Willemse in de Nederlandse schappen ligt. Het is een schotschrift voor het behoud en herstel van het bos en bevat een indringende waarschuwing aan de gehele mensheid.

Het verhaal begint in Nieuw-Frankrijk, 1693, met de stugge seigneur Claude Trépagny die het plan heeft gevat een groot bos te ontginnen om vruchtbaar land te creëren voor zijn nakomelingen. Omdat het een omvangrijk project is, neemt de rijke kolonist twee jonge Franse contractarbeiders in dienst die voor hem het zware kapwerk moeten doen: René Sel en Charles Duquet. Zij vormen de basis voor de rest van het boek, dat driehonderd jaar generaties beslaat, voortkomend uit de twee ambitieuze landarbeiders.

René Sel trouwt met een Miqmaq-vrouw, die als slaaf werkt voor Trépagny en zo haar twee zonen eten en onderdak kan bieden. Ze behoort tot één van de vele Indiaanse stammen in de omgeving, de oorspronkelijke, inheemse bevolking van Nieuw-Frankrijk, die door de komst van de kolonisten hun land en leven kwijtraken. Het verhaal van hun nakomelingen vertelt over indianen met veel woud- en natuurkennis, die worden genegeerd door de winst gedreven ondernemers die zich daardoor vijandig opstellen tegenover de indianen en hun nageslacht. Ze leven een arm, maar gelukkig leven.

Charles Duquet ontwikkelt zich tot één van die nietsontziende uitbuiters. Hij bouwt vanaf nul een groot familie-imperium op door met de juiste mensen handel te drijven, overeenkomsten te sluiten en coalities aan te gaan. Zijn handelsdrift geeft hij vervolgens door aan de generaties na hem, zodat uiteindelijk het hout- en pelsbedrijf Dukes & Sons ontstaat.

"De nieuwkomers hadden geen enkele belangstelling voor het vreemde nieuwe land, ze wilden alleen maar grijpen wat winst opleverde. Dat was het enige wat hen dreef. Het bos was er voor hen."

Met het verstrijken van de tijd, de vele personages die geboren worden, hard werken, hun eigen rol hebben in de familiegeschiedenis en uiteindelijk sneuvelen, is ook de ontwikkeling van de visie van de mens ten opzichte van de natuur een heftige. Waar Charles en René nog gedreven werden door hebzucht en ondernemingszin, zijn macht en geld de oogkleppen van de volgende generaties die de gevolgen voor de toekomst verborgen houden. Met de plundering en kaalslag van het bos, de verspilling van gezond, waardevol hout en het uitputten van de grond zaagt de mensheid de eigen benen onder hun vandaan. De familie Duquet (later Duke geheten) is daarin leidend, terwijl de afstammelingen van René Sel hun Indiaanse trots opzij moeten zetten om gedwongen aan het werk te gaan.

Proulx’ liefde voor de natuur blijkt uit het contrast dat ze soms in zinnen en alinea’s legt. Ze toont de lezer al de pracht van de natuur en brengt haar boodschap op een confronterende en haast belerende wijze, waarbij ze de lezers uitdaagt om na te denken:

“[…] het oudste levende bos op aarde, deel van een wereld die nooit uitgesleten was door oprukkende gletsjers, nooit kaalgevreten was door grazende zoogdieren […] Met de industriële lelijkheid van Londen nog vers in zijn achterhoofd werd hij diep geroerd door de schoonheid van Nieuw-Zeeland. Het was een frisse wereld, zinderend van leven en kleur, met bomen vol neerhangende ranken, epifyten, paarse bloemen en duizeligmakende geuren die opstegen uit draperieën van piepkleine orchideeën […]”

Schorshuiden is een bijna achthonderd pagina’s tellende reprimande over de teloorgang van het Noord-Amerikaanse woud. Proulx verpakt dit in een krachtig verhaal, vol historische details, levendige beschrijvingen en beeldend taalgebruik, waarbij het enige minpunt is dat je alle generaties en hun bijzondere verhalen te kort meemaakt. Het waren afzonderlijk geweldige verhalen geweest als hun complete leven was verhaald, zonder de grote – maar voor dit boek noodzakelijke - sprongen in de tijd. Nu heeft Proulx ze samengevoegd tot één meeslepend, lijvig en urgent verhaal. Het is een keiharde realiteit in een fantastisch familie- en bomenepos. Schorshuiden is een boek waarin je enkele weken kunt leven en eindigt met een besef dat de mensheid er een enorme puinhoop van heeft gemaakt.