Kort, intens en ongemakkelijk

Tessa Leuwsha is schrijver, documentairemaker en cultureel attaché bij de NL ambassade in Paramaribo. Geboren in Nederland en vele jaren wonend in Suriname heeft ze aantal romans geschreven die zich allen in Suriname afspelen.
Plantage Wildlust is mijn eerste boek van haar hand.

Ze schetst het leven van Janna en Oscar vanaf circa 1910. Over hun kennismaking in Nederland tot aan hun vertrek van Plantage Wildlust. Het is deels gebaseerd op bestaande mensen.
De naam Wildlust doet wel zijn eer aan: het ligt erg achteraf, alleen per boot bereikbaar, aan een kronkelende rivier. Broeierig warm tussen koffievelden, bomen met kleurige vogels en dan de mensen...
Oscar wil het na de periode van slavernij - waarin ook zijn vader soortgelijke baan in Suriname had - anders gaan aanpakken, maar ziet ook steeds zijn vader als voorbeeld om ook streng te zijn. Janna is een enthousiaste, wat naïeve jonge vrouw die er van alles wil opbouwen wat relaties en lesgeven betreft. Ze willen beiden het 'goede' doen zonder te weten wat dat dan is en stuiten ieder voor zich op onduidelijke weerstand. Er is spanning, je voelt dat er wat gaat gebeuren.

Het leven op de plantage wordt in vlotte, korte zinnen en korte periodes intens maar toch haast vluchtig beschreven.
Veel blijft onuitgesproken, ook tussen Janna en Oscar. Het ongemak breekt steeds ongenadig door. Tussen personeel en Janna en Oscar, tussen hen beiden onderling, En ook in hun contact met andere Nederlandse mannen én vrouwen bij bijeenkomsten en feesten. Dat blijkt uit: confrontatie met het onbekende, het niet begrijpen en niet doorvragen, het zich niet bloot geven, dingen voor zichzelf houden, proberen jezelf te zijn en dan merken dat het anders overkomt en het dan zo laten. En er zijn voor elkaar als het erop aan komt, maar daar toch niet zo zeker van zijn.
Allemaal niet zo vreemd misschien gezien de tijd waarin het speelt... Net na de slavernij periode, maar nog steeds met ondergeschikten die het vuile werk moeten doen die als contractarbeiders geronseld zijn in 'Brits- Indië' met mooie verhalen over betere beloning en goede huisvesting.

Die veranderende verhoudingen vind je duidelijk terug in het volgende:
Rudolf is een door Oscar zelf in dienst genomen Brits-Indische arbeider. Rudolf heeft geweigerd een contract te ondertekenen waardoor hij zonder toestemming weg kan van de plantage, zolang hij zijn werk maar doet. Dat mogen contractarbeiders niet. Janna heeft gezien dat Rudolf op een avond alleen met een boot vertrok en vraagt waar hij naar toe ging. Naar een bijeenkomst in een atelier van kunstenaar. Rudolf vertelt van de toespraak die activist Thompson daar hield.

Citaat hierover:
'Brada nanga sisa' (broers en zussen)
'Ik zeg...het is tijd voor een verjongingskuur!' Thompson vertelde over een reis die hij had gemaakt door het Caribisch gebied. 'Overal trof ik lotgenoten. Wij zijn uit Afrika gestolen zielen, versnipperd! Zo ook onze broeders uit Azië'..'Wij laten ons verdelen. En doen dat ook zelf. Mulatten achten zich verheven boven Creolen, Hindostanen boven Javanen, zwarten uit de stad boven die uit het bos. En daarboven torent de witman.'

Janna gaat hier niet op in, voelt zich - weet niet waardoor - niet langer op haar gemak en stopt het gesprek.

Het verhaal ontvouwt zich in beknopte zinnen waarin alles toch zo wordt gezegd of beschreven dat het inzichtelijk wordt, je fantasie prikkelt en je het levendig voor je kan zien.
Daarnaast gebeurt er ook veel, telkens trekt dat je weer in een ander stukje van het geheel en slokt alle aandacht op.
Ik denk dat het boek zo bedoeld is. Dat juist door die vluchtigheid, meeslepen naar weer het volgende, het onbesproken laten en niet uitwerken van personen en thema's de broeiende en bruisende koloniale onderlaag zichtbaar en voelbaar wordt. En vooral het ongemak laat zien. Ongemak blijft ook nu spelen zolang Nederland niet openlijk kan spreken over die nare, gewelddadige en onderdrukkende kant die onderdeel is van ons koloniale verleden in zowel Suriname als Indonesië.

Al met al een boeiend boek. Knap om in zo'n korte roman van 176 p. in korte episodes met korte zinnen toch zoveel te laten gebeuren en voelbaar te maken over onze eigen geschiedenis en vooral het gevolg ervan: onbesproken ongemak