De tijden van Lanny Budd, 1913-1919

“Einde van een Wereld’ is het eerste boek van de 11-delige Lanny Buddserie. De Amerikaanse schrijver en socialist Upton Sinclair begon aan deze reeks die de eerste helft van de vorige eeuw bestrijkt te schrijven op het moment dat de tweede wereldoorlog op uitbreken stond. Hij had het allemaal al tientallen jaren zien aankomen en had er in woord en geschrift hartstochtelijk tegen gewaarschuwd. Maar nu het zover was liet hij zich niet vallen in zijn wanhoop maar trok zich terug uit de wereld om in romanvorm te gaan beschrijven hoe het volgens hem gekomen was - in biografieën en op wikipedia kun je uitgebreid lezen over zijn denken. Dit eerste deel kwam uit in het oorlogsjaar 1940.

In dit eerste boek maken we uitgebreid kennis met de belangrijke ‘spelers’ van de serie, zowel de fictieve als de historische karakters (van die laatste kende Sinclair er veel persoonlijk, of hij kende de mensen die ze gekend hadden. Alles wat hij over hen schreef liet hij checken, vertelt hij in zijn autobiografie). Het verhaal is geweven vanuit en rondom Lanny, de aardige en vroegrijpe buitenechtelijke zoon van de Amerikaanse wapenhandelaar Robert Budd en zijn Parijse jeugdliefde, het beeldschone schildersmodel Beauty. Met zijn boezemvrienden, de Engelse Rick en de Duitse Kurt deelt hij zijn passie voor (de natuurlijke) dans en muziek. Later komen daar de schilderkunst en de literatuur bij. Hij woont bij zijn moeder in Juan-les-Pins aan de Middellandse Zee, tussen de rijke expats en arme kunstenaars en vissers. We maken kennis met veel van deze mensen, maar de belangrijkste zijn toch zijn moeder en haar geliefde, de schilder Marcel. En ook de niet-fictieve wapenhandelaar Zaharoff, een belangrijke ‘motor’ van oorlog. De Eerste Wereldoorlog zien we op een verschrikkelijke manier roet over en in de meeste van al deze levens gooien, maar ook lezen we gedetailleerd over allerlei ‘nieuwigheden’, zoals de eerste verkenningsvluchten en oorlogvoering in de lucht.
Omdat Robert Budd zijn zoon wil trainen voor opvolging in de zaak verkast Lanny de oorlogsjaren naar Amerika, waar we de puriteinse wapenfabrikantenfamilie Budd leren kennen, van de patriarch tot en met Lanny’s halfbroertjes en -zusje. Lanny raakt met een tussenpoos van een paar jaar twee keer diep teleurgesteld in de liefde, en evenzo in het metier van zijn vader. Hij komt door zijn talenkennis onverwacht aan het werk als tolk van een Amerikaanse professor uit het gevolg van president Wilson bij de vredesonderhandelingen in Parijs (1918/19). Wat Sinclair daarover te melden heeft is zeer interessant de history buffs onder ons.

De vrede die toekomstige oorlogen in zich draagt wordt gesloten.

De niet onbemiddelde Lanny gaat zich bezinnen op zijn toekomst, die voorlopig neerkomt op een thuis maken en bieden aan zijn door de oorlog geschonden vrienden en zijn moeder, die haar schilder, tevens vader van een klein zusje van Lanny, in de oorlog verloor. Maar ook in de kleine kring van de vrienden ligt het conflict al op de loer.

Ik las deze serie als twaalf/dertienjarige met rode oortjes en kreeg hem zo’n 15 jaar geleden via boekwinkeltjes zelf in handen, voor als ik met pensioen zou zijn! Dat is inmiddels zover en nu was ik vooral onder de indruk van de levendige tekening van de historische figuren (President Wilson, Lloyd George, Clemenceau, Feisal en Lawrence of Arabia, etc.). En van de vele simpele details zoals bijvoorbeeld: dat de overgave van Duitsland helemaal niet veroorzaakt werd door de onrust in Duitsland zelf na het uitbreken van de Russische revolutie, of door de ‘dolkstoot in de rug’ door de politici. Maar simpelweg vanwege de onbereikbaarheid van de Roemeense (en andere) olievelden: het Duitse oorlogsmaterieel kon niet meer rijden.

Wel vond ik nu het vertaalde verhaal vaak wat langdradig, op z’n jaren zestig polygoonjournaals tuttig-afstandelijk, en steeds in eenzelfde cadans. Als jaren zestig kind lees je daar helemaal doorheen. Maar het stoorde me nu zo dat ik Engelse origineel (1940!) uit de bibliotheek haalde en vervolgens merkte dat dát veel levendiger geschreven is. Maar ook dat in de Nederlandse vertaling hele stukken tekst weggelaten zijn!, stukken die vaak extra kleur aan de karakters geven. Al met al vond ik de hernieuwde kennismaking met de wereld van Lanny Budd heel plezierig en boeiend en ben ik alweer, nu in het Engels, een eind op weg in het tweede deel: Between Two Worlds.

N.B. Amazon gaf in 2016 de serie opnieuw als Kindle uit, die voer ik in Hebban in. De Nederlandse vertaling is uitgegeven door Servire – Den Haag. Zonder jaartal en ISBN. Ik raad hem niet aan.