De opgang.. de tragische neergang van een gezin…

De opgang - Stefan Hertmans.
Al direct op de eerste bladzijde word ik getroffen door de taal:
“… de onmogelijkheid van een hele generatie om het ondenkbare te beschrijven…” (o.a. Primo Levi)
“… het soort mens dat nu als een spook door mijn eigen leven begon te banjeren…” (blz.7)
Deze proloog vertelt ons hoe de schrijver bij zijn onderwerp is gekomen. Hertmans leest in een boek: ‘Zoon van een foute Vlaming’ van Adriaan Verhulst, de hoogleraar bij wie heeft gestudeerd, zijn eigen naam, het huis waar hij heeft gewoond. Dat zet hem aan tot onderzoek.
Het verhaal is gebaseerd op historische feiten en een gedegen research, zoals Hertmans vaker romans heeft geschreven; o.a. De Bekeerlinge, Oorlog en terpentijn.
Hertmans koopt een huis in het Patershol in Gent en ontdekt ‘pas’ later, na twintig jaar hier te hebben gewoond, wie de vorige bewoner was. Bij de koop vertelt de notaris wel terloops over de vorige bewoners:
“… het waren geen slechte mensen, daar niet van, wat zeg ik, op de vader na, welja, eigenlijk ook geen slecht mens, maar verdwaald, verdoold, verblind…
onbegrijpelijk… dat alles wat ik toen al had kunnen weten, vermoeden… gedachteloos aan mij voorbij ging…”(blz.108)
Het verhaal flitst van het nu, met notaris Potter op ‘koopzicht’ door het huis naar de vroegere bewoners: het gezin Verhulst. Ik, Hertmans, heb er twintig jaar gewoond, zij, de kinderen van destijds, brachten er hun jeugd door.
Wie was toch die vorige bewoner? Langzaam ontrafelt hij het leven van Willem Verhulst.
Willem was ‘het kakkernestje’ (zulke prachtige Vlaamse woorden zul je vaker in dit boek aantreffen), hij krijgt als kind een epileptische aanval, als gevolg waarvan hij blind wordt aan zijn rechteroog. Zijn moeder stierf toen bij dertien jaar was.
“… met heimwee dwaal ik door de graven over het kerkhof … op zoek naar mijn leven…” (blz 25)
Leren lukt hem niet, het Frans kan hij niet volgen…uiteindelijk stopt hij met school. Hij wordt secretaris van het Vlaamsch Propaganda Bureau ( Vlaams Blok). Het is de tijd van de 1e Wereldoorlog, hij moet vluchten naar het neutrale Nederland. Daar leert hij Elsa kennen, een Joods meisje. Hij trouwt met haar, zij wordt ziek en sterft.
Zijn tweede huwelijk is met Harmina, Mientje, een diep gelovige vrouw! In Gent voelt ze zich niet echt thuis, zij verstaat het dialect slecht, zij wordt uitgelachten om haar ‘hoogdravende’ Nederlandse spreken:
“… waarom klapt da mens nie normaal..”(blz 68)
Het boek tekent hoe Willem zich steeds meer in de Vlaamse Beweging laat gelden. En hoe hij gaat collaboreren met de Duitse bezetter. Hij maakt ‘opgang’ in de hiërarchie die daar geldt, krijgt een fors salaris, gaat verhuizen naar het Patershol, een groot huis met veel kamers, maar erg tochtig en vochtig. In dit huis wordt de sfeer tussen Willem en Mientje grimmiger. Wat gaat er allemaal gebeuren in dit huis? Met het gezin, met het huwelijk, met Mientje, met Willem? Langzaam maar zeker dring je door tot het lot, het noodlot van dit gezin….
De beklemmende sfeer, die Hertmans ervaart tijdens het ‘koopzichtigen’ wordt intens beschreven als een filmische rondgang door het huis:
“… in het janken van de krakende plank klonk iets als een begin.. een geboorteschreeuw…” (blz.125)
Naast het levensverhaal van Willem, zijn ‘politieke carrière’, zijn wanstaltige, niet te onderschatten misdaden, zijn verknipte persoonlijkheid, schetst Hertmans ook het leven van zijn vrouw Mientje, die veel te veel van haar echtgenoot slikt, hem levenslang trouw blijft! Mientje staat voor iedereen belangeloos klaar, zij is pacifiste tot op-het-bot, ze is de tegenpool van haar man.
Het boek is in een prachtige stijl beschreven:
“Het heden zinkt weg, de geluiden in de Brusselse straat worden gedempt, de papieren knisperen, er gaat een waaier aan ambtelijke kromtaal open, daarachter, in het opwaaiende stof van de geschiedenis, loopt mij een man tegemoet…..”(blz 262)
“… de schrijver wil Willem leren kennen om iets meer te begrijpen van wat er in hem om is gegaan… wie weet … een stamelend begin van een poging tot verklaring…” (blz 384)
Een boek dat je niet snel vergeet ……………………
4****