Een vergeten document dat gelezen moet worden…

Schemertijd - Elle & Jan-Theo Werners
Hoe actueel is dit document, dat wij dank zij de inspanningen van Elle Werners kunnen lezen.
Er blijkt in huize Werners een schoenendoos te zijn, een doos vol documenten, krantenknipsels, geboorteplaatjes, foto’s en een bonnetje dat, na de oorlog, recht gaf op de koop van een paar schoenen. Het is een donkere doos uit een donkere tijd, maar het zijn unieke documentjes, privé-berichtjes.
Elle Werners ontdekt dat haar vader een dagboek, ooggetuige verslag heeft bijgehouden tijdens de angstige, maar hoopvolle tijd van de bevrijding van Den Bosch.
Per toeval ontdekt ze nog zo’n dagboek van een andere Bosschenaar. Het is van dezelfde tijd 9 sept. 1944 tot en met 27 okt.1944. Ze vullen elkaar perfect aan.
Ze beschrijft hoe ze, na een moeilijke periode in haar eigen leven, het dagboek van haar vader bewerkt. Dit dagboek schreef hij in de laatste maanden van de oorlog toen Den Bosch (zijn woonplaats) als frontstad in de vuurlinie van de bevrijding lag. Haar vader schrijft:
“… dit was een -niet te beschrijven- oorlog, waarover ik in mijn jeugd zo veel gelezen had… dat ging over andere plaatsen, andere tijden… en nu ondervond ik het in levende lijve…”
De toestand wordt niet mooier geschetst dan hij is, granaatvuur was overal door de hele stad. Tijdens deze angstige uren was het in menig (schuil)kelder slecht. De angst vertroebelde de onderlinge verhoudingen, er werd zelfs gevochten.
Opvallend dat vader Jan-Theo Werners empathie toont met elke mens, ook met de Duitse soldaten. Zijn zij niet slachtoffers van dezelfde oorlog? Hij veroordeelt niemand.
“… in de gang viel ik over een persoon. Het was een Duitse soldaat, die in elkaar gedoken zat. Hij is met me mee in de kelder gegaan, kroop weg in een donker hokje en ging een pijpje stoppen. Het was een boerenkerel uit Saksen, … hij was de oorlog moe… Bij een kaarslichtje hebben we de komende dag afgewacht.. Ik had wat eten meegenomen en probeerde even te slapen… we waren oververmoeid…”
Het verslag wordt afgewisseld met foto’s, gedichtjes en kinderliedjes.
Elle beschrijft hoe ze te werk is gegaan om dit gedachtengoed van haar vader door te geven. De teksten zijn niet alleen een verslag van de oorlog, ze gaan bovendien over eenzaamheid en isolatie, kwetsbaarheid en acceptatie bij het verwerken van verliezen..
Het gevolg van de oorlog was gebrek aan alles, de voedseldroppings direct na de bevrijding waren een zegen, ‘als manna uit de hemel’.
Na de bevrijding kwamen de oorlogsmisdaden aan het licht. De geroofde kunst, goud, edelstenen, met name van de verzamelingen van de Joden en hun afschuwelijke lot.
De verschrikkingen die zich hebben afgespeeld bij de bevrijding van Den Bosch zijn nooit met de kinderen besproken. Zij zijn zo veel mogelijk buiten de agressie, geweld en dood gehouden. Toch, schrijft Elle, heb ik de jaren waarin ik opgroeide ervaren als jaren met een grauwsluier, een grimmige tijd. Een heel andere tijd dan nu. Dat besefte ik toen ik de schoenendoos met documentjes ontdekte.
Er bestaan meerdere uitgaven van dit dagboek-document, ze verschillen van cover en iets in lay-out, maar qua inhoud zijn ze gelijk. Ik heb de uitgave: ‘Schemertijd’ gelezen.
Elle Werners heeft een prachtig document ontcijferd. Naast dit belangrijke ooggetuige verslag heeft Jan-Theo Werners ook korte filmpjes gemaakt van de bevrijding. De site Stichting Oorlogsverhalen toont compilaties van deze filmpjes. De Stichting zet zich in om deze verhalen, verslagen zoals van Jan-Theo Werners aan de vergetelheid te onttrekken.
Elle Werners is er met dit boek zeker in geslaagd.