Wisselvallig van kwaliteit, maar consequent absurd

Dit jaar zou de Mexicaan Juan José Arreola (1918-2001) honderd zijn geworden. Het ideale ogenblik om een van zijn best verkochte boeken naar het Nederlands te vertalen, moet Guy Posson, vertaler van dit boek en vriend van Arreola, gedacht hebben. De achterflap vemeldt dat Het wonderbaarlijke milligram de vertaling is van Arreola’s debuut uit 1952 (Confabulario in het Spaans), wat door de vertaler zelf wordt tegengesproken. Posson heeft achteraan het boek immers een uitgebreide duiding toegevoegd waarin te lezen staat dat Arreola’s debuut van 1949 stamt en Varia invención heet. Confabulario is Arreola’s tweede boek maar wel datgene dat hem prijzen en faam opleverde. Een ander land waar hij op een gegeven moment bekendheid verwierf was … België. Dat had hij te danken aan de genoemde Guy Posson die Arreola interviewde voor het boekenprogramma Wie schrijft die blijft dat meer dan dertig jaar geleden in Vlaanderen op tv te zien was. Arreola bezocht Vlaanderen daarna een aantal keer en werd vlot herkend op straat.    

Het wonderbaarlijke milligram is een verhalenbundel die getypeerd wordt als Kafkaiaans, lichtvoetig, surrealistisch en vrolijk. Die typering is niet onterecht en hiermee weet de lezer meteen wat ervan te verwachten. De 27 korte verhalen die nog geen 180 bladzijden beslaan, zijn inderdaad van een absurditeit die men ook in de werken van Kafka terugvindt. De personages beleven de meest vreemde en ongeloofwaardige dingen met een alledaagse vanzelfsprekendheid die de lezer meermaals met de ogen doet knipperen. In het titelverhaal beschrijft Arreola een kolonie mieren die ineenstort wanneer een mier op een dag geen maïskorrel of een fris groen blaadje meebrengt, maar een perfecte milligram. Hiervoor wordt hij beloond, waarna andere mieren ook op zoek gaan naar een milligram om zo aan hard labeur te ontsnappen. In Parturient mortes wordt een verteller gedwongen het verhaal te vertellen van de baring der bergen. Tijdens het vertellen baart zijn oksel een muis waarna een meisje het dier om een gruwelijke reden opeist. Ook maken we kennis met een wetenschapper die een methode heeft ontwikkeld om een kameel door het oog van een naald te trekken, met een man met een spinnenfobie die een vogelspin koopt, met een land met een perfect uitgewerkte dienstregeling van de treinen maar met treinen en sporen die er soms wel, soms niet zijn, met een advocaat die hoorns op het hoofd heeft, met een venter bij wie de bewoners van een dorp gebruikte vrouwen kunnen inruilen voor nieuwe, enz.    

Wat de verhalen met elkaar gemeen hebben, is de bijzondere fantasie van de schrijver die het bevattingsvermogen van de lezer op de proef stelt. Hij creëert bijzondere situaties en weigert binnen de grenzen van het waarneembare of begrijpelijke te blijven. Arreola’s verhalen spelen zich af in een ander universum waar andere regels gelden voor wat normaal is. Bijna allemaal worden ze in de ik-persoon verteld. Absurd en origineel zijn ze in ieder geval. Of ze ook goed zijn, is een andere vraag. Van zo’n driekwart ervan kan gezegd worden dat ze inderdaad die vrolijkheid uitstralen waarmee men Arreola’s schrijven typeert. Die verhalen zijn af, zitten mooi in elkaar, en de lezer begrijpt ondanks de absurditeit van het thema waar ze over gaan en kan ervan genieten. Dat andere kwart is twijfelachtig. De meeste verhalen waarin het religieuze een rol speelt, vallen hieronder. Het zijn verhalen zonder lijn, zonder interessant idee, en de auteur draait slechts wat in het rond zonder dat het verhaal zichtbaar naar een eindpunt toe gaat. Het is gewauwel, bladvulling. Ze doen de verhalenbundel geen goed en trekken het niveau naar beneden. Omdat een kwart aan twijfelachtige verhalen net iets te veel van het goede is, is “wisselvallig” de algemene indruk die na het lezen blijft hangen, ook al verdient het betere werk in deze bundel veel meer dan dat.