Eerste proeve van meesterlijke stijl Elsschot

Willem Elsschot schreef zijn eerste roman die zich afspeelt in een verlopen familiepension in Parijs, toen hij in Rotterdam woonde van 1908 tot en met 1911. Willem Elsschot zou zelf gezegd hebben dat hij dit boek was gaan schrijven vanwege 'een 45- jarige juffrouw Van der Tak', een collega van hem bij de Schiedamse werf Gusto, aan wie hij het dan ook opdraagt: “Ze wilde altijd dat ik de verhalen die ik vertelde, onder andere over het familiepension in Parijs waar ik gewoond had, opschreef. Ik sprak nog Vlaams, weet u; en dat vermaakte haar.” Afgestudeerd in de Handelswetenschappen vertrok Elsschot na enkele korte betrekkingen in zijn geboortestad naar Parijs om te gaan werken bij een Zuid-Amerikaanse zakenman, en verbleef er gedurende die tijd zelf in een pension in de rue d'Armaillé in het Quartier des Ternes, waar hij de inspiratie voor Villa des Roses gehaald heeft.

Elsschot zou Elsschot niet zijn als zijn unieke stijl al niet spreekt uit dit eerste boek en hij feiten uit zijn eigen leven verweeft met meerdere fictieve elementen. In deze debuutroman voert hij meer personages op dan in eender welk van zijn latere werken. Mevrouw en de heer Brulot zijn de gewiekste pensionuitbaters die zoveel mogelijk uit hun zaak wensen uit te halen. Daarnaast schetst de auteur treffend en scherp vanaf het begin de personages die in het pension wonen, die uit alle lagen van de bevolking komen. Zo weet je onmiddellijk wat de achtergrond is van de simpele doch niet onschuldige mevrouw Gendron, de als een typische Viking beschreven Noorse gast Aasgaard, de drie Hongaarse dames waarover subtiele hints vallen over hun bezigheden, de immer naar geld zoekende zakenman Martin en de zorgelijke architect Brizard. Het hoofdmotief is de relatie tussen de nieuw aangekomen meid Louise en de Duitse wat dandyachtige gast Richard Grünewald, die van meerdere walletjes wil mee-eten. Maar ook de andere personages laten zich niet onbetuigd. De Brulots bedriegen hun gasten net als zij ook bedrogen worden.

Villa des Roses is een prachtig verhaal geworden over thema’s als eigenwaan, eigenbelang, wraak en schone schijn. Velen willen zoveel mogelijk voor zichzelf uit hun situatie halen, en grijpen maar mee wat er te krijgen valt. Hoewel Elsschot deze menselijke kanten scherp aan de kaak stelt, zal hij ook in dit boek door zijn typische ironische humor het gedrag van zijn personages relativeren en tegelijkertijd liefdevol benaderen. Het is alsof de verteller er in dit boek middenin staat, ook al komt hij als personage zelf niet aan bod. Alleswetend is hij dan weer wel, en zo sleept hij de lezer ongenadig mee in de affaire tussen Louise en Grünewald die onvermijdelijk slecht moet aflopen, en tevens in de levens van de andere pensiongasten in deze knappe debuutroman.

Erik Rinckhout beschouwt dit debuutwerk van Elsschot in zijn nawoord bij dit boek als een meesterwerk, maar welk boek van Elsschot is dat volgens deze Elsschot-kenner en grote liefhebber niet? Opnieuw is het nawoord in deze nieuwe uitgave van Polis een verhelderend betoog om het boek in kwestie in zijn tijd, te zien en de vernieuwde, moderne taal van Willem Elsschot te appreciëren op zijn waarde, ook vandaag nog.

Een vriend en collega van Elsschot, de Nederlandse auteur Jan Greshoff, verwoordde dit als volgt: 'Zelden trof een Nederlandsch boek mij zoo direct en zoo diep, omdat het anders was dan alle andere Nederlandsche boeken, welke ik gelezen heb.'