Lezersrecensie
Een ongeremde eruptie van verbeelding
In kader van Classics United heb ik dit boek gelezen, in een nieuwe uitgave (vertaling Ard Posthuma, Perpetuareeks), en ik ben volkomen blij en gelukkig. Wat een boek! Wat een schrijver! Wat een vertaling!
Deels is het verhaal wel bekend: de in het leven teleurgestelde dr. Faustus, snakkend naar wereldomvattende kennis en diepe, intense ervaring, verkoopt zijn ziel aan de duivel, met allerlei verwikkelingen tot gevolg. Maar ja, wat ik echt niet wist is hoe pregnant Goethe het verlangen naar oneindigheid wist te beschrijven, en hoe swingend en zinderend hij Fausts onvrede en rusteloze streven op papier wist te krijgen. En hoe Goethe schrijft over de pracht en verschrikking van de aardse wereld en de bovenaardse wereld.... geweldig.
Maar het meest verrassend vond ik hoe Goethe, die ik altijd had versleten voor een vormvaste classisistische en dus wat stoffige klassieker, echt HELEMAAL los gaat in deel II van Faust. Daarin komt de lezer een werkelijk totaal bizarre stoet tegemoet van engelen, duivels, geesten, Griekse filosofen, keizers en tegenkeizers en bekende Griekse mythologische figuren in een volkomen nieuwe rol. Zo beleeft Faust een even illusoire als hallucinerende als intense als ontroerende liefde voor Helena, na de val van Troje. In die liefde speelt een homunculus een rol, op fascinerende wijze voortgebracht door alchemie en toverij, alsook een Icarus-achtige Byron-figuur die uit puur verlangen naar oneindigheid vliegt naar de zon en wordt verzengd door de hitte. Wat ook weer een metafoor is voor het even zelfdestructieve als inspirerende verlangen naar oneindigheid van Faust zelf. De duivel Mefistofeles is in deel II even scherpzinnig als geestig als filosofisch als, tsja, duivels. Carnavaleske passages worden afgewisseld met prachtige passages over religieuze vervoering, die weer worden afgewisseld met griezelige stukken over amorfe geesten uit de onderwereld, die weer worden afgewisseld met pure jubel, die weer worden afgewisseld met ontzetting over het onvermogen Het Al te omvatten. De stijl is steeds prachtig en dichterlijk, maar verandert voortdurend: soms zit je strakke versvormen te lezen, dan ineens zit je in het ritme en de cadans van het platte dronkemanslied. En op het eind besef je dat het Faust verhaal totaal anders eindigde dan je had gedacht: bepaald niet met een conventionele vervloeking door de duivel, maar ook niet met het geijkte Christelijke verhaal van berouw over begane zonden en verlossing.
De Faust-figuur is een geweldige metafoor voor het brandende verlangen te tasten naar de oneindigheid, voorbij alle grenzen, tegen alle natuurwetten in. Een gevaarlijk en zelfdestructief verlangen, maar zoals Goethe het beschreef bewonderde ik vooral de positieve kanten ervan: als brave burgerlul bewandel ik natuurlijk braaf en verstandig de gebaande wegen, maar stiekem bewonder ik figuren als Faust die daarmee totaal breken ook als dat hun ondergang betekent. Maar wat mij vooral verraste en verrukte was dat Faust over zoveel meer gaat dan alleen de Faust-figuur, en dat met name deel II echt een enorm en exuberant feest is van ongeremde creativiteit. Nooit had ik vermoed dat die ouwe Duitser zo'n fontein van pure inventio was, nooit had ik gedacht dat deze klassieker zo'n ongeremde eruptie zou zijn van dichterlijke verbeeldingskracht. Het zal jullie duidelijk zijn: jubelend las ik het uit, en in mijn hoofd jubel ik vast nog dagen lang door!
Deels is het verhaal wel bekend: de in het leven teleurgestelde dr. Faustus, snakkend naar wereldomvattende kennis en diepe, intense ervaring, verkoopt zijn ziel aan de duivel, met allerlei verwikkelingen tot gevolg. Maar ja, wat ik echt niet wist is hoe pregnant Goethe het verlangen naar oneindigheid wist te beschrijven, en hoe swingend en zinderend hij Fausts onvrede en rusteloze streven op papier wist te krijgen. En hoe Goethe schrijft over de pracht en verschrikking van de aardse wereld en de bovenaardse wereld.... geweldig.
Maar het meest verrassend vond ik hoe Goethe, die ik altijd had versleten voor een vormvaste classisistische en dus wat stoffige klassieker, echt HELEMAAL los gaat in deel II van Faust. Daarin komt de lezer een werkelijk totaal bizarre stoet tegemoet van engelen, duivels, geesten, Griekse filosofen, keizers en tegenkeizers en bekende Griekse mythologische figuren in een volkomen nieuwe rol. Zo beleeft Faust een even illusoire als hallucinerende als intense als ontroerende liefde voor Helena, na de val van Troje. In die liefde speelt een homunculus een rol, op fascinerende wijze voortgebracht door alchemie en toverij, alsook een Icarus-achtige Byron-figuur die uit puur verlangen naar oneindigheid vliegt naar de zon en wordt verzengd door de hitte. Wat ook weer een metafoor is voor het even zelfdestructieve als inspirerende verlangen naar oneindigheid van Faust zelf. De duivel Mefistofeles is in deel II even scherpzinnig als geestig als filosofisch als, tsja, duivels. Carnavaleske passages worden afgewisseld met prachtige passages over religieuze vervoering, die weer worden afgewisseld met griezelige stukken over amorfe geesten uit de onderwereld, die weer worden afgewisseld met pure jubel, die weer worden afgewisseld met ontzetting over het onvermogen Het Al te omvatten. De stijl is steeds prachtig en dichterlijk, maar verandert voortdurend: soms zit je strakke versvormen te lezen, dan ineens zit je in het ritme en de cadans van het platte dronkemanslied. En op het eind besef je dat het Faust verhaal totaal anders eindigde dan je had gedacht: bepaald niet met een conventionele vervloeking door de duivel, maar ook niet met het geijkte Christelijke verhaal van berouw over begane zonden en verlossing.
De Faust-figuur is een geweldige metafoor voor het brandende verlangen te tasten naar de oneindigheid, voorbij alle grenzen, tegen alle natuurwetten in. Een gevaarlijk en zelfdestructief verlangen, maar zoals Goethe het beschreef bewonderde ik vooral de positieve kanten ervan: als brave burgerlul bewandel ik natuurlijk braaf en verstandig de gebaande wegen, maar stiekem bewonder ik figuren als Faust die daarmee totaal breken ook als dat hun ondergang betekent. Maar wat mij vooral verraste en verrukte was dat Faust over zoveel meer gaat dan alleen de Faust-figuur, en dat met name deel II echt een enorm en exuberant feest is van ongeremde creativiteit. Nooit had ik vermoed dat die ouwe Duitser zo'n fontein van pure inventio was, nooit had ik gedacht dat deze klassieker zo'n ongeremde eruptie zou zijn van dichterlijke verbeeldingskracht. Het zal jullie duidelijk zijn: jubelend las ik het uit, en in mijn hoofd jubel ik vast nog dagen lang door!
4
Reageer op deze recensie
