Koortsige passie

Veel mensen vinden de verhalenbundels van James Salter zijn beste werk, maar zelf schijnt hij zijn roman A sport and a pastime als zijn hoogtepunt te beschouwen. Dat wou ik wel eens testen: ik had net zijn verhalenbundels jubelend herlezen, en herlas meteen ook deze roman. En inderdaad, prachtig, mooier zelfs nog dan ik mij herinnerde: vermoedelijk heb ik hem deze keer geconcentreerder gelezen omdat ik krokusvakantie had.

Het is een bijzonder gek boek, met een setting waar ik ook bij herlezing behoorlijk lang aan moest wennen. Het verhaal draait om een nogal op drift geraakte jeugdige Amerikaanse dropout, die in Frankrijk een op koortsige seks en passie gebaseerde relatie heeft met een Frans meisje. De gelieven dwalen van nachtclub naar hotel naar restaurant naar hotel naar terras naar winkelstraat, dwalen rond, rijden van Frans stadje naar Frans stadje, en naaien elke nacht op intense wijze. Hun bestaan is één lange rondreis, een langgerekte vakantie die een sfeer uitademt van vrijheid en voorlopigheid. Beide geliefden zijn behoorlijk losgesneden van de normale wereld: ze werken niet, vestigen zich niet, hebben vaak ook geen geld, maar dwalen en bedrijven de liefde. Dat geeft aan deze roman een opmerkelijk onthechte sfeer. Bovendien zindert elke pagina van intense passie én van intense melancholie: passie omdat de geliefden zich helemaal overgeven aan hun ronddwalen door Frankrijk en aan dampende seks, melancholie omdat hun onthechting ook vol wezenloosheid is en niet voor eeuwig zo door kan gaan.

Die melancholie wordt nog gevoed door een m.i. vrij geniale verteltruc: het verhaal wordt namelijk niet verteld vanuit het perspectief van een van beide geliefden, maar vanuit het perspectief van een al even onthechte, al wat oudere Amerikaan, die eveneens op de dool is in Frankrijk. Alle passie van beide jongelingen wordt dus niet gepresenteerd als door een objectief cameraoog of als door het oog van beide personages zelf, maar als reconstructie en fantasie van een buitenstaander. Dat voegt flink wat droevigheid aan het verhaal toe: de verteller herschept de passie van beide personages vanuit zijn eigen tekortkomingen, creëert hun even intens als voorlopig liefdesgeluk in feite op basis van zijn verbeeldingskracht, terwijl hij zelf in zijn persoonlijk leven alleen maar onvervulde liefde kent en geen geloof meer in passie heeft. Maar tegelijk snakt hij door die melancholie juist nog sterker naar passie, schoonheid, vervoering, erotiek. Dat perspectief maakt de koortsachtige erotische passages over beide jonge geliefden NOG intenser: hun eigen koortsigheid wordt nog verdubbeld omdat je die ziet door het even gepassioneerde als melancholieke oog van de verteller. Sommige van de koortsige taferelen zijn misschien zelfs verzonnen door die verteller, en dat geeft die taferelen een wat onwerkelijke toon. Maar tegelijk wordt mooi voelbaar gemaakt dat de verteller deze koortsdromen wel MOET dromen, dat ze voortkomen uit een onblusbaar innerlijk vuur: ze zijn dus onwerkelijk, maar tegelijk ook van een enorme persoonlijke urgentie. Bovendien kijkt de verteller naar alle (al dan niet gefantaseerde) taferelen met het nauwkeurige oog van de kunstkenner en fotograaf, en ziet daarbij aspecten van schoonheid en vervoering die beide geliefden zelf vermoedelijk niet zien. Of wellicht zelfs van een schoonheid die in de 'werkelijke wereld' niet eens echt bestaat, maar volgens de verteller wel zou moeten bestaan.

Een verhaal dus vol van onthechting, passie en voorlopigheid, gezien door het snakkende en melancholieke oog van een bedroefde estheet. Een estheet die even een glimp opvangt van een meisje in een trein, en dan het volgende ziet: 'The face of a girl who might move to the city. She has large eyes, marked in black. A wide mouth, pale as wax. Around her neck is a band of imitation diamonds. It seems that I am seeing everything more clearly. The details of a whole world are being opened to me'. En als hij zich beide jonge geliefde weer eens voor de geest haalt, ziet hij dit: 'Anne-Marie sits quietly and as Dean talks, becoming drunker, his mouth wetting, I try to watch her, to isolate elements of that stunning sexuality, but it's like memorizing the reflections of a diamond. The slightest movement and an entirely different brilliance appears' . We hebben kortom te maken met een verteller die alles bekijkt met melancholieke en verlangende blik, en overal perspectieven van intense schoonheid en droefenis ziet die een normaal mens niet ziet. En die dat alles vangt in adembenemd prachtige zinnen, die soms zo treurig zijn dat ze je de keel dichtschroeven maar ook zo mooi dat je er helemaal vrolijk van wordt.

In tegenstelling tot Salter zelf vind ik zijn verhalen niettemin toch beter. Ik denk dat dit te maken heeft met de spanningsboog: al die intensiteit, melancholie en stylistische schoonheid is voor een roman van 190 bladzijden toch wat veel. Maar eigenlijk is dit gezeur: ik vond het een heel mooie roman, en ik ben blij dat ik hem herlezen heb.