Massamoord in een perfecte Tweet

De zigeunergodin is de debuutroman van schrijfster, feministe, vertaalster, activiste en dichtster Meena Kandasamy, die in India haar literaire sporen al ruimschoots heeft verdiend. The Times was in 2014 lyrisch over dit debuut en noemde het ‘een schitterend maar ook gekmakend verhaal dat wordt geserveerd met een dosis humor’. Omdat het onderwerp van het boek een massamoord is, komt dit op het eerste gezicht bevreemdend over. De interesse is edoch gewekt voor deze fragiele dame die meer dan eens is vergeleken met een Tamiltijger.

De zigeunergodin beschrijft de gebeurtenissen rond de massamoord die op de Eerste Kerstdag van 1968 plaatsvond in Tamil Nadu. Kandasamy onderzoekt de omstandigheden die leidden tot de gruwelijke afslachting van vierenveertig oude mannen, vrouwen en kinderen, als zij levend worden verbrand in het Indiase dorp Kilvenmani. En ook al weet iedereen wie er achter deze aanslag/ laffe moord zit, de daders kunnen spoorloos verdwijnen.

Kandasamy beschrijft deze gebeurtenis niet in een overzichtelijke, chronologische volgorde van historische feiten die leidden naar de massamoord. Zij cirkelt er als het ware omheen, totdat zij toeslaat en de vreselijke dag in al haar kwaadaardigheid uit verschillende perspectieven belicht.

Ze begint haar boek met een dubbele vraag, waarbij ze zichzelf en haar lezer ter beoordeling aanbiedt. Hoe kan een beginnend schrijver een dergelijk complexe en tevens gruwelijke gebeurtenis beschrijven en daarmee recht doen aan het leed dat slachtoffers, nabestaanden en een heel volk is aangedaan? Zij vraagt zich af of dit niet door een betere schrijver verteld zou moeten worden. Tevens zet zij vraagtekens bij de interesse en kunde van haar lezers: Moet dit hele probleem in een paar Tweets worden samengevat, om als hapklare brokken opgediend te worden? Is de lezer niet gewoon te lui om de bronnen, die nodig zijn om dit historische dieptepunt in al zijn gruwelen te kunnen bevatten, tot zich te nemen?

Meena Kandasamy heeft een duidelijk ambivalente houding ten opzichte van haar duizenden Facebookvrienden en Twittervolgers, aan wie ze vervolgens alles wil vertellen maar die ze ook constant beticht van oppervlakkigheid. Het gaat de lezer volgens haar om de volmaakte openingszin en de ultieme Tweet, verzucht ze meermaals.

Zo cirkelt ze om haar lezers heen, daagt ze uit en speelt met hun emoties. Trapt erop om hen even later weer te vlijen.

Kandasamy begint haar boek met een zoektocht naar de juiste vertelvorm en de perfecte openingszin, om uiteindelijk te concluderen dat haar stem zich voldoende heeft ontwikkeld om dit verhaal te kunnen vertellen. Ze emancipeert zich, net als haar lezers. Deel 1 van haar boek was als het ware nodig om zichzelf en haar publiek klaar te stomen voor de gruwelijke inhoud van deel 2 en 3. 

Leest dit vervelend? Nee, integendeel. Dit cirkelen om haar lezers heen (alsmede om het onderwerp), werkt heel verfrissend. De lezer wordt geagiteerd, meegesleept en ten slotte zelfs geëmotioneerd als ze de moord uiteindelijk vanuit verschillende gezichtspunten beschrijft.  

Dit boek zit heel knap in elkaar. De lezer leeft mee en daarmee is zowel de literaire als de inhoudelijke missie van de auteur geslaagd.

Ten slotte een kanttekening. Het is zowel verwarrend en stimulerend om als lezer steeds direct aangesproken te worden door de auteur. Hierdoor word je geprikkeld en lezen je hersens zeer actief mee. Je leest oordeelvormend. Maar hier gaat het wellicht voor de gemiddelde Nederlandse lezer mis. Menigeen mist de handvaten om mee te komen in de gepassioneerde gedachtegang van de schrijfster. Het na-oorlogse feodale India waar communisme continu de kop opsteekt, daar weet de gemiddelde Nederlandse lezer gewoonweg niet veel van af. Googelen naar dit specifieke incident levert geen bevredigende informatie op en de auteur zelf geeft nergens een helder historisch kader, slechts fragmenten die voor haar betoog van belang zijn. Hierdoor moet de lezer op haar oordeel afgaan en volgt hij haar mening, maar krijgt niet voldoende handvaten om zelf tot een oordeel te komen. Door het ontbreken van de historische kapstok vallen de feiten in een niemandsland.

Uiteindelijk heeft de schrijfster dus ongelijk gekregen: het is geen luiheid maar onwetendheid waardoor de lezer na het lezen van dit boek geen activist wordt die met haar ten strijde trekt tegen zoveel onrecht.

Al met al is De zigeunergodin een ware achtbaan aan emoties. Dat komt niet alleen door de inhoud die je naar de strot grijpt, maar zeker ook door de onorthodoxe wijze waarop deze zeer getalenteerde schrijfster haar publiek aanspreekt en bespeelt. Heeft ze gelijk? Wil de moderne mens zelfs een massamoord passend maken voor de perfecte Tweet?