Een rit over de gevaarlijkste wegen ter wereld

“Ik verkondigde het grootste verdichtsel (een verzonnen verhaal - pirayaani) van de eeuw want ik wist dat ik de pruimenplukker was.” De roman ´Mijn lieve gunsteling´ van Lucas Rijneveld draait om een pedoseksueel en het is moedig om daarover een roman te schrijven. Bijzonder is dat de schrijver het verhaal niet vanuit het slachtoffer maar vanuit de dader heeft verteld, een perspectief dat wenkbrauwen doet fronsen doch gepaste bewondering mag genieten omdat het onontkoombaar en tegelijk ook zo risicovol is. Rijneveld heeft het aangedurfd het monster in de bek te kijken en heeft vervolgens een gruwelijk portret van een pedoseksueel geschreven. Durf jij het te lezen?

De 49-jarige Brabantse veearts Kurt knoopt een seksuele relatie aan met een 14-jarig meisje dat hij slechts met koosnaampjes aanduidt. Onbedoeld laat Kurt daarmee als verteller weten dat het slachtoffer voor hem niet meer is dan een leidend voorwerp. Kurt vertelt zijn relaas in de vorm van een brief gericht aan zijn slachtoffer, hoe hun “wederkerige liefde” begon, zich ontwikkelde en door anderen werd verboden. Het epigram is dan ook passend: “Ken me dan maar, weet wie ik ben, en doe maar.”

Uiteraard is de verteller zeer onbetrouwbaar, wat onder andere blijkt uit het vermeende gedrag van het slachtoffer dat de ene keer zo blij als een kind is met een snoepje en het andere moment gedichten van Rilke en Baudelaire citeert of ademloos van een film van Lars von Trier geniet, uit zijn eigen projectie waarbij de magistraten pervers zouden zijn, en uit popnummers die pas jaren na dato uitkwamen. Daarmee komen we tot de kern van dit boek.

Het magnifieke aan de roman is dat Rijneveld feilloos de manipulaties en afleidingsmanoeuvres van de pedoseksueel vastlegt. Wie hij eenmaal in zijn klauwen heeft kan er nauwelijks meer aan ontsnappen. Hij is zelf in zijn eigen leugen gaan geloven en kan daarmee ook gemakkelijk een kind overtuigen. Als volwassen lezers kunnen wij echter zijn manipulaties wel doorzien. Toch probeert de pedoseksueel aan een stuk door de lezer te bespelen, te verleiden en mee te krijgen in zijn web van leugens, fantasieën en uitvluchten, want tsja hij heeft zelf ook allerlei trauma’s opgelopen en och, hij is toch de énige die haar échte liefde kan geven, en wee, hij is het slachtoffer van een samenleving die dat maar niet wil inzien. De lezer die zich in de luren laat leggen door zijn manipulaties en zich in zijn verhaal laat meesleuren begint zowaar te sympathiseren met de pedoseksueel, net zoals de slachtoffers dat vaak doen en wat hen ervan weerhoudt de dader aan te geven. Als de omgeving lucht krijgt van de zaak, ontkent de pedoseksueel bijna alles, geeft alleen toe wat niet meer te ontkennen valt en belooft beterschap. De omgeving gaat in dat verhaal mee, want ongeloof is sterk en eigenbelang gaat boven de bescherming van kinderen, waarheidsvinding en gerechtigheid. Hoewel hij zichzelf veracht (“ik was een malloot, een klootzak”) en weet dat hij strafbare feiten pleegt, noemt hij zichzelf geen pedoseksueel maar een “pruimenplukker”, geeft weliswaar blijk dat hij beseft wat hij een kind aandoet (“ik reed weg en zag dat je niet probeerde te huppelen, dat je het probeerde maar het niet lukte, niet als voorheen”) maar kent geen schuldbesef en wijst enige verantwoordelijkheid af (“ik kon het niet helpen dat ik dacht dat je beter af was bij mij”).

In de roman is het slachtoffer een getraumatiseerd meisje dat liever een jongetje wil zijn. In een omgeving waarin haar moeder spoorloos is verdwenen en niet over seksualiteit mag worden gesproken geeft dat nog een extra pijnlijk randje aan de roman.

De schrijfstijl is bijzonder. Rijneveld lijkt lange zinnen te schrijven, die echter korte zinnen zijn die hij aan elkaar heeft geplakt door de “.” door “, en” te vervangen. Wellicht is de functie hiervan om de lezer geen tijd te gunnen om te reflecteren en volgt de vorm deze functie. Niettemin irriteert deze stijl van begin tot eind, mede omdat de verteller voortdurend van de hak op de tak springt. Vanwege de afwezigheid van alinea’s zijn de enige rustpauzes de overgangen tussen de korte hoofdstukken. Hoewel er vele mooie metaforen te vinden zijn (“steilorig hoogseizoen”) zijn enkele op het randje (“teleurgestelde mensen waren als zij die nooit door de hellingproef kwamen”) of eroverheen (“hij liet nooit merken dat hij moeite had met de startkabels van de existentie” en “je was een romig clown-ijsje en ik moest je ontdooien”).

De langdradige uitweidingen, de talloze songteksten uit de popmuziek en de ijdele herhalingen – zo komt steilorig seizoen vier keer voor – gaan op den duur – ik zou haast zeggen “stierlijk” – vervelen. Het is jammer dat Rijneveld hierin is doorgeschoten. De gedoseerde spanningsopbouw is wel zeer geslaagd. Rijneveld laat Knut elke keer een stapje in gruwelijkheid verder gaan waarmee hij de lezer tussen hoop en vrees laat balanceren en geen gelegenheid geeft te stoppen met lezen, al weet die dat ontmaskering van de dader onvermijdelijk is.

De ironie wil dat de veearts in zijn opleiding heeft geleerd nooit het leven te kwetsen. Rijneveld heeft hem niet slechts als pedoseksueel maar ook als bekwaam arts en als mens met gevoelens en dromen gestalte gegeven en heeft zo een groot risico op ongelukken genomen. Het is onvermijdelijk dat daarmee sommige lezers niet instappen en andere tijdens de reis uitstappen. De geslaagde roman laat zien dat literatuur niet alleen is bedoeld om te bekoren maar ook om te ontregelen, te schokken, te ontmaskeren, te bevragen, aan te klagen en te helen.