Lezersrecensie
Hoe taal verbindt en uitsluit, uiteenvalt en weer ontluikt
Op aarde schitteren we even is de debuutroman van de Vietnamees-Amerikaanse Ocean Vuong. Het boek stond op de longlist van de National Book Award for Fiction in 2019 en is door Johannes Jonkers vertaald. De poëzie en filosofie maken het een moeilijk te doorgronden boek. Het is een coming-of-age van een homoseksuele vluchteling, speelt te midden van de rijstvelden in Vietnam en de tabaksplantages in de Verenigde Staten en stroomt over van momenten van smart en verlangen. Vuong laat zien hoe trauma’s tot vernietiging leiden en hoe uit de brokstukken daarvan weer nieuw leven opbloeit: een vernietiging die transformeert tot een nieuwe bestaansvorm die niet mogelijk was geweest zonder de vernietiging die eraan voorafging. Het belang van taal is het hoofdmotief.
Vuong vertelt het coming-of-age verhaal van een 28-jarige Vietnamese man met de naam Hondje (Little Dog), die op zesjarige leeftijd naar Amerika emigreerde en er zich aan armoede en ellende wist te ontworstelen. Onlosmakelijk verbonden met dit verhaal is de geschiedenis van zijn moeder en zijn oma. De roman zit boordevol autobiografische elementen. De oma heeft een trauma opgelopen in de Vietnamoorlog. De moeder is kind van de oorlog, ze is door een Amerikaanse soldaat verwekt. Ze is schizofreen en gewelddadig naar haar zoon. Hondje behoort tot een dubbele minderheid, want Vietnamese immigrant en homoseksueel, hij komt uit de arbeidersklasse, wordt gepest, mishandeld, gekleineerd en gediscrimineerd, is verslaafd en heeft een bipolaire stoornis. Desondanks weet hij de Amerikaanse Droom te verwezenlijken: hij wordt een succesvol schrijver.
Ocean Vuong vertelt geen verhaal, hij beschrijft een schipbreuk – hij zet de drijvende brokstukken van zijn leven en dat van zijn moeder en oma na al die jaren op papier. Als lezer krijg je het gevoel op een Oceaan te drijven en je alleen te kunnen vasthouden aan de drijvende fragmenten. Het lijken fictieve memoires van een jonge Vietnamese immigrant met een onophoudelijke stroom aan flashbacks.
De roman is vormgegeven als een verzameling brieven van Hondje aan zijn moeder. Zijn moeder is echter analfabeet en spreekt geen Engels. Doordat ze zijn brieven niet kan lezen blijft ze op afstand en is onbereikbaar. Wellicht stelt juist dit gegeven Hondje in staat alles op te schrijven op een manier die op een bekentenis lijkt. De brieven zijn zodoende niet zozeer een poging om zijn moeder de gedachten van haar zoon beter te laten begrijpen, maar meer een poging van Hondje om zijn moeder beter te begrijpen. Dit is een gevoelige tweede laag die onder de fragmenten van de familiegeschiedenis ligt.
Over de stijl valt veel te zeggen: de roman stroomt over van poëzie, metaforen en filosofie. Elk woord is weloverwogen gekozen. Gebeurtenissen zoals het overlijden van oma zijn uitmuntend beschreven. Vuong is op zijn sterkst bij zijn beschrijvingen van zintuigelijke waarnemingen, zoals kijken, ruiken en proeven. Vuong schetst de arbeidersklasse onbevooroordeeld en met respect: dat is iets bijzonders wat gewoon zou moeten zijn. Anderzijds bevat de roman veel metaforen die nogal kitscherig kunnen zijn (De rijst viel als gescherfd licht van haar lippen; De doden die naar buiten staren zonder met hun ogen te knipperen; Bij elke dreun ging er binnen in me een licht aan en uit). Daarnaast barst de roman van filosofische zinnen, soms indrukwekkend (Tederheid aangeboden krijgen voelt soms als het ultieme bewijs dat je bent verwoest) en soms zweverig (Een nieuwe immigrant zal binnen twee jaar ondervinden dat de salon uiteindelijk een plek is waar dromen de verkalkte kennis worden van wat het betekent om wakker te zijn in Amerikaanse botten; De punt in de zin – die maakt ons menselijk, hij laat ons stilstaan om verder te kunnen gaan). Diepzinnig of de kleren van de keizer? De lezer mag het zeggen.
Vuong laat de lezer ervaren hoe taal kan worden gebruikt als bindmiddel maar ook om mensen uit te sluiten. Hondjes moeder en oma zijn niet in staat hun trauma onder woorden te brengen. Hoewel Hondje een schrijver is, is hij niet in staat met hen te communiceren want hij spreekt slechts Vietnamees op het niveau van groep 4. Wie de taal niet spreekt, wordt over het hoofd gezien en niet begrepen. Met elke zin neemt zodoende Hondje meer afstand tot zijn moeder en pleegt daarmee verraad. Wellicht voelen sommige lezers zich buitengesloten door het hoogdravende taalgebruik van Vuong.
De schrijver laat de lezer ervaren hoe sommige trauma’s zo groot en zo moeilijk onder woorden te brengen zijn dat het verhaal eronder bezwijkt, in scherven breekt en in poëzie uitmondt. De zinnen vallen op ongeveer tweederde van de roman uiteen, op het hoogtepunt van Hondjes seksuele relatie met Trevor; poëzie geldt daar als vluchtheuvel, als de enig mogelijke overgebleven uitdrukking van het onzegbare van de trauma’s. Vuong betoogt dat uit deze brokstukken weer een nieuw, zelfs een sterker leven kan worden opgebouwd. Hondje schopt het daarna immers tot gevierd schrijver.
Vuong heeft fijntjes buiten de lijntjes gekleurd en een unieke en verbluffende roman over taal, liefde en trauma’s geschreven waarin poëzie overblijft wanneer proza ten onder gaat aan het gewicht van onverwerkte trauma’s. Het is daarom spijtig dat zijn kitscherige en hoogdravende stijl niet iedereen zal aanspreken.
Vuong vertelt het coming-of-age verhaal van een 28-jarige Vietnamese man met de naam Hondje (Little Dog), die op zesjarige leeftijd naar Amerika emigreerde en er zich aan armoede en ellende wist te ontworstelen. Onlosmakelijk verbonden met dit verhaal is de geschiedenis van zijn moeder en zijn oma. De roman zit boordevol autobiografische elementen. De oma heeft een trauma opgelopen in de Vietnamoorlog. De moeder is kind van de oorlog, ze is door een Amerikaanse soldaat verwekt. Ze is schizofreen en gewelddadig naar haar zoon. Hondje behoort tot een dubbele minderheid, want Vietnamese immigrant en homoseksueel, hij komt uit de arbeidersklasse, wordt gepest, mishandeld, gekleineerd en gediscrimineerd, is verslaafd en heeft een bipolaire stoornis. Desondanks weet hij de Amerikaanse Droom te verwezenlijken: hij wordt een succesvol schrijver.
Ocean Vuong vertelt geen verhaal, hij beschrijft een schipbreuk – hij zet de drijvende brokstukken van zijn leven en dat van zijn moeder en oma na al die jaren op papier. Als lezer krijg je het gevoel op een Oceaan te drijven en je alleen te kunnen vasthouden aan de drijvende fragmenten. Het lijken fictieve memoires van een jonge Vietnamese immigrant met een onophoudelijke stroom aan flashbacks.
De roman is vormgegeven als een verzameling brieven van Hondje aan zijn moeder. Zijn moeder is echter analfabeet en spreekt geen Engels. Doordat ze zijn brieven niet kan lezen blijft ze op afstand en is onbereikbaar. Wellicht stelt juist dit gegeven Hondje in staat alles op te schrijven op een manier die op een bekentenis lijkt. De brieven zijn zodoende niet zozeer een poging om zijn moeder de gedachten van haar zoon beter te laten begrijpen, maar meer een poging van Hondje om zijn moeder beter te begrijpen. Dit is een gevoelige tweede laag die onder de fragmenten van de familiegeschiedenis ligt.
Over de stijl valt veel te zeggen: de roman stroomt over van poëzie, metaforen en filosofie. Elk woord is weloverwogen gekozen. Gebeurtenissen zoals het overlijden van oma zijn uitmuntend beschreven. Vuong is op zijn sterkst bij zijn beschrijvingen van zintuigelijke waarnemingen, zoals kijken, ruiken en proeven. Vuong schetst de arbeidersklasse onbevooroordeeld en met respect: dat is iets bijzonders wat gewoon zou moeten zijn. Anderzijds bevat de roman veel metaforen die nogal kitscherig kunnen zijn (De rijst viel als gescherfd licht van haar lippen; De doden die naar buiten staren zonder met hun ogen te knipperen; Bij elke dreun ging er binnen in me een licht aan en uit). Daarnaast barst de roman van filosofische zinnen, soms indrukwekkend (Tederheid aangeboden krijgen voelt soms als het ultieme bewijs dat je bent verwoest) en soms zweverig (Een nieuwe immigrant zal binnen twee jaar ondervinden dat de salon uiteindelijk een plek is waar dromen de verkalkte kennis worden van wat het betekent om wakker te zijn in Amerikaanse botten; De punt in de zin – die maakt ons menselijk, hij laat ons stilstaan om verder te kunnen gaan). Diepzinnig of de kleren van de keizer? De lezer mag het zeggen.
Vuong laat de lezer ervaren hoe taal kan worden gebruikt als bindmiddel maar ook om mensen uit te sluiten. Hondjes moeder en oma zijn niet in staat hun trauma onder woorden te brengen. Hoewel Hondje een schrijver is, is hij niet in staat met hen te communiceren want hij spreekt slechts Vietnamees op het niveau van groep 4. Wie de taal niet spreekt, wordt over het hoofd gezien en niet begrepen. Met elke zin neemt zodoende Hondje meer afstand tot zijn moeder en pleegt daarmee verraad. Wellicht voelen sommige lezers zich buitengesloten door het hoogdravende taalgebruik van Vuong.
De schrijver laat de lezer ervaren hoe sommige trauma’s zo groot en zo moeilijk onder woorden te brengen zijn dat het verhaal eronder bezwijkt, in scherven breekt en in poëzie uitmondt. De zinnen vallen op ongeveer tweederde van de roman uiteen, op het hoogtepunt van Hondjes seksuele relatie met Trevor; poëzie geldt daar als vluchtheuvel, als de enig mogelijke overgebleven uitdrukking van het onzegbare van de trauma’s. Vuong betoogt dat uit deze brokstukken weer een nieuw, zelfs een sterker leven kan worden opgebouwd. Hondje schopt het daarna immers tot gevierd schrijver.
Vuong heeft fijntjes buiten de lijntjes gekleurd en een unieke en verbluffende roman over taal, liefde en trauma’s geschreven waarin poëzie overblijft wanneer proza ten onder gaat aan het gewicht van onverwerkte trauma’s. Het is daarom spijtig dat zijn kitscherige en hoogdravende stijl niet iedereen zal aanspreken.
3
Reageer op deze recensie
