Disharmonie

Nieuw, verfrissend, spannend, maar vast veel te meisjesachtig. Dat dacht ik bij het oppakken van het met felroze omgeslagen Een beschamende vertoning van de Chileense Paulina Flores (1988). Zoals zo vaak bleek die eerste indruk onjuist. Flores schreef haar verhalen als middentwintiger, kort nadat ze haar literatuurstudie aan de Universidad de Chili afrondde, maar met de kracht en de trefzekerheid van iemand die al een heel leven leidde. Het titelverhaal bracht Flores een schijnbaar prestigieuze Chileense literatuurprijs en is bij uitstek geschikt als kennismaking met haar kwaliteiten en het terugkerende thema in veel van haar verhalen: het disharmonieuze gezin. Met precies genoeg woorden vertelt Flores over een meisje van negen jaar dat haar vader op uiterst creatieve wijze aan werk wil helpen, maar hem (en in zijn kielzog haar kleine zusje) uiteindelijk enorm teleurstelt. Een verhaal dat verrast en vertedert, maar de lezer vooral met een verdrietig gevoel achterlaat.

Veel van de verhalen die volgen maken verdrietig. Soms doet een moeder wanhopig, soms is de vader mislukt, soms lijkt het kind misbruikt. Altijd is er wel ergens ongeluk. ‘Ik ben zo verdrietig dat ik een dagboek zou kunnen beginnen,’ schrijft de hoofdpersoon van Freddy vergeten. ‘Sereniteit was een witregel in het woordenboek van mijn leven,’ schrijft Flores in Laatste vakantie. Maar god-of-wie-dan-ook-zij-dank gloort er altijd hoop. Kinderen redden zich wel, dankzij hun onschuld, bravoure en doorzettingsvermogen. Maar ook omdat zij simpelweg niet anders kunnen dan alles met een frisse, bewonderende blik bekijken. De ontdekking van de seksualiteit in Laika is daar een mooi voorbeeld van: ‘Josefa richtte haar blik op de delen van zijn lichaam die niet zo gebruind waren, en naar zijn penis in erectie, die naar de zee wees als de naald van een kompas. Ze had er nooit eerder een gezien en was onder de indruk.’

Dat het uiteindelijk allemaal wel goed komt, ondanks de volwassenen, is een boodschap die de schrijfster dankzij haar prettige schrijfstijl soepel op mij overbracht. Hier en daar mist de precieze woordenbalans van het titelverhaal, maar dat doet weinig af aan Flores’ wijze lessen over de kracht van het kind, de mooie kant van ellende en de onvoorwaardelijk trouw van zonen en dochters aan hun ouders. ‘Ze is mijn moeder, en als ik er niet was, ging verder niemand van haar houden.’
Jammer dat Een beschamende vertoning eindigt met een verhaal dat afbreuk doet aan de pracht van de rest. Het experimentele en veel te lange Lucky me is een relaas waarvan de samenhang menig lezer zal ontgaan omdat hij geen idee heeft bij wie en waar hij nu weer is beland. Met 78 pagina’s minder had de bundel veel meer gewicht gehad. Maar er is voldoende hoop. Ik kijk uit naar nieuw werk van Flores. Kort werk, graag.

(Deze recensie verscheen eerder op www.kortverhaal.info)