Een prachtige roman, een boek dat de lezer vasthoudt en aangrijpt.

Hoe schrijf je een samenvatting van een meesterwerk? En vooral: hoe schrijf je een samenvatting die het niveau van het boek enigszins weergeeft of benadert? In het geval van Salka Valka is dat een quasi onmogelijke opdracht, maar ik wil graag andere lezers (en vooral liefhebbers van Scandinavische literatuur) aanzetten tot het lezen van dit boek, dat in 1930-1931 werd geschreven door de IJslandse Nobelprijswinnaar Halldór Laxness (1902-1998). Ik had van deze schrijver vroeger De Klok van IJsland gelezen en voelde mij toen al erg aangesproken door de intense kracht ervan, maar dit boek is een stuk aangrijpender, dit gaat recht naar het hart.

In deel I maken we kennis met Sigurlina, een ongehuwde moeder die samen met haar elfjarige dochter Salvör Valgerdur (bijgenaamd Salka Valka) onderweg is naar Reykjavik op zoek naar een beter leven. Geldgebrek dwingt hen de reis vroegtijdig te onderbreken en ze stranden in het onooglijke vissersdorpje Oseyri. Ze worden er niet bepaald warmhartig ontvangen, maar ze vinden aanvankelijk toch een toevlucht bij het Leger des Heils. In Oseyri zwaait de zakenman Johan Bogesen de plak. Hij is een ogenschijnlijk vriendelijke man, schijnbaar begaan met het lot van de vissers wiens financiële doen en laten hij volkomen in handen heeft dankzij het spitsvondige systeem van de zogenaamde "rekening courant." Kortom, het is in Oseyri zo goed als onmogelijk om nog maar een stukje touw aan te kopen zonder langs Johan Bogesen te passeren. Sigurlina en Salka zijn gedoemd om er in armoede te leven van het klein beetje dat ze in de visfabriek van Johan Bogesen kunnen verdienen. Salka moet knokken om binnen de vijandige omgeving te overleven, en in hun kleine gezinnetje draagt Salka (letterlijk) de broek. Toch leert ze lezen met de hulp van de onzekere Arnald Björnszoon, met wie ze een wankele emotionele band weet op te bouwen. Maar Arnald verdwijnt al vlug uit haar leven. Sigurlina, nochtans een karaktervolle vrouw, laat zich verleiden door de onvoorspelbare zeeman Steinthor, die haar tot twee keer toe verlaat, de laatste keer nadat hij gepoogd heeft Salka Valka, nu 13, te verkrachten. Voor Sigurlina loopt het uiteindelijk dramatisch af...
Deel II begint acht jaar later. Salka Valka is nu een sterke zelfstandige vrouw met een aandeel in een vissersboot en een zekere welstand. Ze heeft ook een belangrijke som geld ontvangen die Steinthor haar (uit wroeging?) heeft toegestuurd vanuit Amerika waar hij nu woont. Op zekere dag keert Arnald terug in Oseyri. Hij is nu een overtuigd communist en tracht de bevolking te overtuigen meer voor zichzelf op te komen en zich te bevrijden uit de klauwen van de kapitalist en enige werkgever van het dorp, Johan Bogesen. Arnald weet vurige en begeesterende speeches af te steken om de bevolking een collectief zelfbewustzijn te schoppen. In zijn denkwereld is een privéleven te burgerlijk, en dus laat hij zijn liefde voor Salka Valka niet ontluiken. Als ook Steinthor terugkeert uit Amerika is de emotionele chaos voor Salka kompleet. Uiteindelijk zal Salka Valka zelf een beslissing nemen, en het einde van het boek is werkelijk diepmenselijk en hartverscheurend...

Zoals dat al het geval was in De Klok van IJsland kan de inhoud van het verhaal de indruk wekken dat het hier om een zwaarmoedige roman gaat, maar dat is niet zo. Laxness hanteert ook hier weer een luchtige taal, soms cynisch, veelal ironisch, soms ronduit hilarisch: "Haar neus was platgedrukt met de neusvleugels omhoog gericht en toen ze haar gezicht naar de Here omhoog hief kon het rechtstreeks naar binnen regenen", zo omschrijft Laxness bijvoorbeeld een vrouwelijke cadet van het Leger des Heils. Veel opvallender nog dan in De Klok van IJsland is de ongelofelijke directheid waarmee Laxness zijn personages met elkaar laat communiceren: er wordt geen blad voor de mond genomen. Even opvallend zijn de contrasten die de auteur graag en voortdurend gebruikt: aantrekkingskracht tegen afkeer, sterkte tegen zwakheid, vriendelijkheid tegen brutaliteit enz... Dikwijls worden twee uitersten al in één zin tegen elkaar afgewogen.

De sociale bewogenheid van de schrijver ligt er, vooral in het tweede deel, vingerdik op. De speeches en gedachten van de jonge communist Arnald Björnszoon, en de discussies tussen deze theoretische idealist en de levenswijze realist Salka, zijn werkelijk schitterende stukjes literatuur. Deze roman, hoewel geschreven in het begin van de jaren dertig, is beangstigend actueel, en volgend citaat uit het boek kon zo uit de krant van enkele jaren geleden − de periode van de bankencrisis die met name ook in IJsland erg hard toesloeg − komen: "Met zijn eigen woorden bevestigde hij dat het parlement de Nationale Bank te hulp moest schieten, anders zou bij alle belangrijke ondernemers van het land de strop van een bankroet om de hals worden gelegd."

Een prachtige roman is dit, een boek dat de lezer vasthoudt en aangrijpt, niet omdat de gebeurtenissen elkaar zo snel opvolgen maar wel door de intensiteit en de directheid waarmee alles beschreven en verteld wordt. Dit boek komt absoluut in mijn persoonlijke toplijst.