Vissens zijn de enige wezens die niet weten wat water is

Als we het over kernwaarden van onze cultuur hebben, dan hebben we het al snel over persoonlijke vrijheid en over de autonomie van het individu. Onder meer hebben Locke en Kant veel over vrijheid en autonomie van het individu geschreven.

Locke is de grondlegger van het liberalisme, waarbij het individu onvervreemdbare rechten krijgt over zijn eigen leven, zijn vrijheid en persoonlijk eigendom. (‘life, liberty & property). Deze rechten mogen niet worden geschonden, ook niet door een koning of door een overheid. Zo kunnen individuen een autonoom leven leiden.

Het instituut ‘staat’ dient dus beperkt te zijn, want voor je het weet is het een bedreiging voor het (autonome) leven van haar burgers of voor de vrijheid. Individueel eigendom en vrijheid betekent dat niemand dat zomaar van je af mag nemen. Eigendomsrechten zijn daarom onontbeerlijk voor een autonoom leven.

Eén van de hoofdthema’s die Flynn in haar debuutroman The Companions aankaart is het recht van intellectueel eigendom. Van wie is mijn brein? En wat als na mijn dood mijn brein geüpload wordt naar een machine? Wat zijn dan de rechten van een digitaal persoon? En met welke ethische consequenties krijgt men dan te maken? Van wie is dan die data? Welke rechten heeft een digitaal individu? En als je iemand eenmaal kunt uploaden, waarom zou je dat dan niet vele malen opnieuw doen, in verschillende lichamen, zodat er meerdere kopieën van jezelf kunnen voortleven? Wil dan de ‘echte’ opstaan? Wie beheert ‘mijn’ data, en wat als er misbruik van wordt gemaakt? Kan men zomaar aan/uitgeschakeld worden? En wie/wat ben ik dan? Als je niet voldoet, of je wordt vernietigd, wordt dan je geuploade ziel vermoord? Is er dan sprake van een moord? Is ons bewustzijn helzelfde als een ziel? Betekent dat dat een mens niet meer is dan een wandelende, etende, vrijende machine is? Wat onderscheidt ons dan van dieren, de natuur, of van machines? En waar ligt de grens tussen mens en - niet mens?

The Companions speelt zich af in een ‘toekomstig’ Amerika, waarbij de levenden al jaren in hun hoge woontorens in volledige quarantaine verblijven. - Buiten waart een levensbedreigend virus rond. Omdat de levenden niet naar buiten kunnen, halen zij de doden naar binnen , - de zgn. Companions - geuploade breinen in machines - als hulp voor in de huishouding, als boodschappenjongen, of als ‘pet’ tegen de eenzaamheid.
Meestal blijven Companions bij familie of bekenden, maar bij de zestienjarige Lilac is dat niet het geval. Na een onfortuinlijke duw van een cliff, wordt zij wakker in een laag-functionerend model (blik op wieltjes) , en blijkt zij te zijn verhuurd aan vreemdelingen.
Ze herinnert zich nog wel wat er gebeurd is, en ondanks het feit dat de meeste modellen ‘command-driven’ zijn, lijkt Lilac nog wel over een eigen wil te beschikken, waardoor het haar lukt om uit de woontoren te rollen, om achtereenvolgens op zoek te gaan naar degene die haar dit heeft aangedaan.

We volgen ‘Lilac’ op haar roadtrip op zoek naar antwoorden, maar juist daar wordt de roman warrig en boet deze door een veelvoud aan perspectieven en thema 's enigszins in aan kracht.

Het verhaal wordt vanuit acht verschillende perspectieven beschreven, voor en na de quarantaine, en vanuit menselijk en/of companion perspectief. Ik vermoed dat er bewust voor is gekozen om deze scheidslijn vaag te houden, waardoor het voor de lezer niet duidelijk is wie wie is, (of is geweest), aangezien er bij de companions ook updates plaatsvinden. Daarbij wordt er niet alleen van lichaam wordt gewisseld, maar soms ook van gender. De schrijfster heeft dit vermoedelijk bewust geënsceneerd, opdat de scheidslijn tussen mens en niet-mens zo vervaagd en er in sommige gevallen ook niet langer toe doet. De vraag is of dit voor ieder werkt, ik kan mij voorstellen dat er lezers hierdoor zullen afhaken.

Nog afgezien van de vele verschillende (niet/-) menselijke perspectieven, ben ik van mening dat de schrijfster zich hier en daar teveel op de hals haalt, er wordt wel heel veel te berde gebracht: liefde, wraak, eenzaamheid, vrije wil, donorschap, klimaatverandering, herinneringen, overlevering, het homo aequalis vs het homo hierarchicus principe, het schoonheidsideaal, onze houding ten opzichte van de natuur, gelijkwaardigheid, social distancing, virussen...

Ondanks de veelvoud aan thematiek en het hier en daar warrige verhaallijn door een immer wisselend perspectief, vind ik dat Flynn er toch in is geslaagd om een fascinerende en verrassende cyberpunk af te leveren, die nader ingaat op filosofische vraagstukken als wie en wat is een mens? Zijn wij slechts ons lichaam? En van wie zijn onze herinneringen? Ons brein? En wat als de dood niet meer ons einde is, en wij van lichaam kunnen wisselen?

Er wordt overigens al veel onderzoek gedaan naar mind uploading. In theorie zou het in de toekomst wellicht mogelijk zijn, maar de vraag is of wij dat ook zouden moeten willen.

**** 4 sterren.