Lezersrecensie
Oorlog maakt alles kapot
Dat ‘Leven en lot’ van Vassili Grossman bij mij in de boekenkast staat is mede te danken aan een klein beetje geluk, maar vooral veel lef. Het manuscript voor het boek werd in 1961 in beslag genomen door de KGB. Grossman moest verklaren dat hij geen enkel exemplaar van ‘Leven en lot’ meer in bezit had om niet te worden gearresteerd. In 1974, Grossman was toen al tien jaar dood, werd toch een exemplaar van het boek teruggevonden en op microfilm naar het westen gesmokkeld. In 1980 verscheen het boek ‘Leven en lot’ voor het eerst in Zwitserland. In 1989 werd het boek uitgegeven in Rusland, in Nederland verscheen het boek pas in 2008.
“Nu begreep ze het verschil tussen leven en bestaan, dacht ze. Haar leven was voorbij, afgebroken, maar het bestaan bleef maar voortduren.” (citaat)
‘Leven en lot’ is een lijvig boek dat zich afspeelt op diverse locaties, zoals een Duits concentratiekamp, aan het front in en rond Stalingrad, een militair ziekenhuis, een Russisch werkkamp, in de wagon op weg naar de gaskamers, in de elektriciteitscentrale etc.
Door het grote aantal karakters met Russische namen (waarvan de personages de ene keer met voornaam, de andere keer met achternaam en soms zelfs met een bijnaam worden aangesproken) heb je als lezer de lijst van belangrijkste personages achterin het boek wel nodig. Deze helpt daadwerkelijk, anders was ik het spoor vast kwijtgeraakt.
“Wat is het goede? Goed van wie? Bestaat er een algemeen concept van het goede, toepasbaar op alle mensen, alle volkeren, alle levensomstandigheden? Of bestaat het goede voor mij in het kwade voor jou, het goede voor mijn volk in het kwade voor jouw volk? Is het goede eeuwig en onveranderlijk? Of is wat gisteren goed was vandaag slecht en is het kwaad van gisteren het goede van vandaag? De tijd van het Laatste Oordeel nadert. Het zijn niet langer alleen de filosofen en de predikers, maar alle mensen, geletterd en ongeletterd, die over goed en kwaad nadenken. Hebben de mensen in de afgelopen millennia vooruitgang geboekt in hun begrip van het goede?” (citaat)
Het boek gaat niet alleen over het nazisme en het Stalinistisch regime. Het boek gaat vooral over mensen die door keuzes of door het lot gedwongen worden om keuzes te maken of proberen te (over)leven. Grossman is erin geslaagd om vrijwel ieder personage een menselijk gezicht te geven. Stalinist, fascist, nazist, bolsjewiek of mensjewiek, bovenal is iedereen een mens met emoties.
‘Leven en lot’ kent enkele filosofische hoofdstukken die de lezer aan het denken zet over bijvoorbeeld: goed en kwaad, over vriendschap, over religie, over dood, over liefde etc.
“Zowel zondige als rechtschapen mensen hebben zwakke momenten. Het verschil ligt in het feit dat een nietswaardig mens zich zijn leven lang laat voorstaan op een goede daad, terwijl een rechtschapen mens zijn goede daden niet opmerkt, maar jarenlang blijft tobben over een begane zonde.” (citaat)
Toch zijn het vooral de verschillende personages die mij raken door hun emoties en ervaringen. Zoals de zesjarige David die in de wagon onderweg naar de gaskamers in contact is gekomen met legerarts Sofja Osipovna. Aangekomen in het kamp speelt de muziek die hen begeleid naar de gaskamers. Deze hoofdstukken zijn zó filmisch beschreven dat ik na het lezen van dit stuk echt van slag was.
Maar ook bij andere delen van het boek is het onmogelijk om niet geraakt te zijn. Er is zoveel verdriet, zoveel angst, onveiligheid en verraad en zo weinig geluk en hoop.
Deze emoties komen overal terug: aan het front, aan de Academie voor Wetenschappen, in het Duitse concentratiekamp, in het ziekenhuis voor frontsoldaten, in het Russische werkkamp, in de gevangenis. Oorlog maakt zoveel kapot en geeft zoveel verdriet. Mensen verliezen alles: hun huis, hun familie èn hoop. Mijn gedachten gingen bij het lezen van dit boek vaak naar de huidige oorlog in Oekraïne. Diverse steden die in dit boek worden besproken zijn nu verwoest. Ook deze oorlog maakt weer alles kapot.
‘Leven en lot’ is een boek dat door veel meer mensen gelezen zou moeten worden. En door mij over een paar jaar herlezen.
“Hier, in de gloed van de verbrandingsoven, voelden de mensen dat het leven meer was dan geluk, het was ook verdriet. Vrijheid is niet alleen een zegen. Vrijheid is moeilijk en soms ook pijnlijk; ze is het leven zelf.” (citaat)
“Nu begreep ze het verschil tussen leven en bestaan, dacht ze. Haar leven was voorbij, afgebroken, maar het bestaan bleef maar voortduren.” (citaat)
‘Leven en lot’ is een lijvig boek dat zich afspeelt op diverse locaties, zoals een Duits concentratiekamp, aan het front in en rond Stalingrad, een militair ziekenhuis, een Russisch werkkamp, in de wagon op weg naar de gaskamers, in de elektriciteitscentrale etc.
Door het grote aantal karakters met Russische namen (waarvan de personages de ene keer met voornaam, de andere keer met achternaam en soms zelfs met een bijnaam worden aangesproken) heb je als lezer de lijst van belangrijkste personages achterin het boek wel nodig. Deze helpt daadwerkelijk, anders was ik het spoor vast kwijtgeraakt.
“Wat is het goede? Goed van wie? Bestaat er een algemeen concept van het goede, toepasbaar op alle mensen, alle volkeren, alle levensomstandigheden? Of bestaat het goede voor mij in het kwade voor jou, het goede voor mijn volk in het kwade voor jouw volk? Is het goede eeuwig en onveranderlijk? Of is wat gisteren goed was vandaag slecht en is het kwaad van gisteren het goede van vandaag? De tijd van het Laatste Oordeel nadert. Het zijn niet langer alleen de filosofen en de predikers, maar alle mensen, geletterd en ongeletterd, die over goed en kwaad nadenken. Hebben de mensen in de afgelopen millennia vooruitgang geboekt in hun begrip van het goede?” (citaat)
Het boek gaat niet alleen over het nazisme en het Stalinistisch regime. Het boek gaat vooral over mensen die door keuzes of door het lot gedwongen worden om keuzes te maken of proberen te (over)leven. Grossman is erin geslaagd om vrijwel ieder personage een menselijk gezicht te geven. Stalinist, fascist, nazist, bolsjewiek of mensjewiek, bovenal is iedereen een mens met emoties.
‘Leven en lot’ kent enkele filosofische hoofdstukken die de lezer aan het denken zet over bijvoorbeeld: goed en kwaad, over vriendschap, over religie, over dood, over liefde etc.
“Zowel zondige als rechtschapen mensen hebben zwakke momenten. Het verschil ligt in het feit dat een nietswaardig mens zich zijn leven lang laat voorstaan op een goede daad, terwijl een rechtschapen mens zijn goede daden niet opmerkt, maar jarenlang blijft tobben over een begane zonde.” (citaat)
Toch zijn het vooral de verschillende personages die mij raken door hun emoties en ervaringen. Zoals de zesjarige David die in de wagon onderweg naar de gaskamers in contact is gekomen met legerarts Sofja Osipovna. Aangekomen in het kamp speelt de muziek die hen begeleid naar de gaskamers. Deze hoofdstukken zijn zó filmisch beschreven dat ik na het lezen van dit stuk echt van slag was.
Maar ook bij andere delen van het boek is het onmogelijk om niet geraakt te zijn. Er is zoveel verdriet, zoveel angst, onveiligheid en verraad en zo weinig geluk en hoop.
Deze emoties komen overal terug: aan het front, aan de Academie voor Wetenschappen, in het Duitse concentratiekamp, in het ziekenhuis voor frontsoldaten, in het Russische werkkamp, in de gevangenis. Oorlog maakt zoveel kapot en geeft zoveel verdriet. Mensen verliezen alles: hun huis, hun familie èn hoop. Mijn gedachten gingen bij het lezen van dit boek vaak naar de huidige oorlog in Oekraïne. Diverse steden die in dit boek worden besproken zijn nu verwoest. Ook deze oorlog maakt weer alles kapot.
‘Leven en lot’ is een boek dat door veel meer mensen gelezen zou moeten worden. En door mij over een paar jaar herlezen.
“Hier, in de gloed van de verbrandingsoven, voelden de mensen dat het leven meer was dan geluk, het was ook verdriet. Vrijheid is niet alleen een zegen. Vrijheid is moeilijk en soms ook pijnlijk; ze is het leven zelf.” (citaat)
10
6
Reageer op deze recensie
