Mens verandert techniek, techniek verandert mens

Tijink en Verbeek geven in dit boek een moderatiemethode om richting te geven aan het gebruik en inzet van techniek in de samenleving. Moderatietechnieken zijn alom bekend in innovatieprojecten, verandertrajecten en transitiemethoden. Interessant aan hun bijdrage is niet alleen een specifiek op techniek en samenleving gerichte verandermodel, maar vooral omdat zij als filosofen voortbouwen op nieuwe inzichten in de techniekfilosofie.
Techniekfilosofie zag in de klassieke benadering techniek als object. De filosofen stelden dat techniek de laatste eeuwen een brede toepassing heeft gekregen in de samenleving en een enorme stuurloze productiemachine is geworden. De machine maakt het mogelijk dat steeds meer mensen kunnen leven, maar de omvang en ongestuurde groei is zo groot dat techniek geen middel meer is om een doel te bereiken, maar een doel in zichzelf geworden is. En omdat alles wat technisch kan, goed of fout, vaak ook wordt toegepast, vervreemdt het de mens van zichzelf.
Op deze filosofische benadering is kritiek gekomen in – wat zij noemen – de empirische wending. Daarin wordt de techniek niet gezien als object, maar als een bemiddeling tussen mens en omgeving. Zo bezien is er een wisselwerking tussen mens en techniek, waarbij de techniek de mens verandert en de mens de techniek. In die wisselwerking komt de ethische vraag op of met techniek het goede gedaan wordt op de juiste manier. Die ethische vraag wordt steeds belangrijker, omdat moderne technieken, zoals de sociale media en kunstmatige intelligentie, een eigen dynamiek hebben die niet zonder meer als goed of juist onderkend of ervaren wordt. De ontwikkeling en toepassing van techniek moet plaatsvinden met inachtneming van ethische vragen. Voor de ethische ontwerpcomponent ontwikkelden zij een moderatietechniek, waarin belanghebbenden de technologie in hun context bestuderen. Daarna gaan ze met elkaar in gesprek om waarden en effecten van de techniek te beoordelen. Tenslotte volgt de stap waarin nagedacht wordt over handelingsopties. Hoe moet de technologie gemaakt worden om ethisch verantwoord te kunnen gebruiken in de omgeving en voor de mens?
In het boek staan veel voorbeelden van hun aanpak in de praktijk. Dat verheldert de benadering en laat goed zien wat er gedaan kan worden. Vooral in kleinschalige toepassingen levert het aansprekende en overtuigende voorbeelden.