Rijk worden van trainingen persoonlijk effectief gedrag

De biografie over Jan Schouten gaat niet alleen over Jan Schouten, maar ook over de bedrijfsgeschiedenis van Schouten en Nelissen en het commercialiseren of vermarkten van de psychologie.

Jan Schouten (1940-2023) kreeg een opleiding als psycholoog in Nijmegen. Psychologie in Nijmegen was voor de oorlog gesticht door Theo Rutten, een invloedrijk man die van 1948 tot 1952 minister van onderwijs was. Rutten zette in de psychologie opleiding het accent op de toegepaste psychologie in gezondheidszorg, onderwijs en bedrijfsleven. Rutten richtte in 1947 samen met Jan de Quay - met financiële steun uit het Marshell Plan - het GITP op waar bedrijfspsychologische adviezen aan het bedrijfsleven werden gegeven voor de economische wederopbouw.
In 1967 begon Jan Schouten te werken bij de eerste universitaire Nederlandse bedrijfskunde opleiding aan de TH Eindhoven, gesticht in 1966. Het curriculum moest nog grotendeels ontwikkeld worden. Er waren geen blauwdrukken voorhanden. Psychologie vormde een van de pijlers van het onderwijs. Jan Schouten werkte bij hoogleraar Daniëls, ook opgeleid in Nijmegen en gepromoveerd bij Rutten, eerder werkzaam geweest bij het GITP en geestesvader van de Eindhovense bedrijfskunde opleiding. Hoewel beiden uit de Nijmeegse psychologie opleiding kwamen boterde het na enige tijd niet tussen hen. Ze kregen een typisch jaren zestig conflict. Daniëls, een statusgevoelige man met traditionele omgangsvormen en Schouten een jonge medewerker die al snel gegrepen werd door de vernieuwingen van de jaren zestig. Jan Schouten is een grote man, non conformist, in staat om met iedereen en altijd in gesprek te gaan, enthousiasmerend, emotioneel, veeleisend, charismatisch en altijd op zoek naar uitdagingen en iets nieuws. Schouten veranderde in Eindhoven zijn kantoor in een kantoortuin en zette trainingen op voor studenten om hen mondiger te maken. Daniëls en Schouten raakten met elkaar in lang conflict over de opleiding en Jan Schouten werd uiteindelijk ontslagen. Hij vertrok maar niet zonder een les in ondernemen van Daniëls geleerd te hebben: Als je rijk wilt worden, moet je anderen voor je laten werken.”. (p. 74).
En Jan werd rijk. Jan Schouten wist de AVRO zover te krijgen dat ze een reeks programma’s over assertiviteit uit te brengen op de nationale televisie. De programma’ s trokken veel aandacht, werden een doorslaggevend succes en legden de basis voor een nieuw commercieel aanbod van trainingen gebaseerd op psychologisch en sociaal psychologische inzichten. Anders dan de psychotherapie richtte Schouten zich op direct betalende klanten uit het bedrijfsleven. Zijn aanbod zijn trainingen en opleidingen die personen leerden om zich effectiever te gedragen. Het bracht Jan Schouten op zeker moment tot de oprichting van een eigen bedrijf samen met zijn collega van de bedrijfskunde opleiding Boris Nelissen. Het bedrijf, Schouten en Nelissen, groeide snel uit tot een toonaangevende organisatie in deze sector. Van begin af aan legt Jan Schouten de nadruk op innovatie van het aanbod, groei van het bedrijf en winstgevendheid. Schouten is een pionier in hart en nieren en heeft moeite met het stabiliseren of formaliseren van zijn bedrijf. In de loop van de tijd neemt hij dan ook vaker afscheid van zijn bedrijf, maar even zo vaak keert hij weer terug in een of andere functie of rol om een nieuwe impuls aan de activiteiten van Schouten en Nelissen te geven. Afscheid nemen van het bedrijf of afstand nemen is vrijwel ondoenlijk, omdat hij groot aandeelhouder is, hij blijft hameren op groei en winstgevendheid en meerdere familieleden leidinggevende functies in het bedrijf bekleden.

Frans van Gaal heeft een biografie geschreven over een boeiende ondernemer werkzaam op een relatief onontgonnen terrein, de training van persoonlijk effectief gedrag op commerciële basis. Hij vertelt het verhaal met veel aandacht voor de persoonlijke en bedrijfsmatige situaties waar Jan Schouten voor komt te staan en die hij met effectief persoonlijk gedrag weet te overwinnen.