Op de zeepkist voor een Europese leidcultuur

Bart de Wever, de burgemeester Antwerpen en partijvoorzitter van de Nieuw Vlaamse Alliantie schreef dit jaar, 2019, een boek onder de titel Over identiteit. De Wever is een toonaangevend conservatief politicus in België die zijn standpunten stevig onderbouwd. Zo ook in dit essay.

De Wever schrijft over een onderwerp, waarmee voornamelijk progressieve politici schermen die hun inspiratie grotendeels halen uit het Angelsaksische debat. De Wever verkent het begrip identiteit en maakt onderscheid tussen individuele en collectieve identiteit. Individuele identiteit is meestal snel en individueel te veranderen. Collectieve identiteit is een eigenschap van een gemeenschap die ook verandert, maar in een veel trager proces. De identiteit van een groep of gemeenschap ontstaat door een unificerende taal, gemeenschappelijke doelen, belevenissen en historische gebeurtenissen. Soms ook door een gemeenschappelijke vijand zoals bij het ontstaan van een nieuwe gemeenschap tijdens een bevrijdingsoorlog. De politieke, wetenschappelijke en kunstenaarselite heeft een leidende rol in het vormen van een collectieve identiteit en gebruikt daarvoor vooral massacommunicatiemedia en onderwijs.
De Wever constateert dat Europa vooral gebaseerd was en is op nationale of regionale identiteiten en vraagt zich af of we naar een Europese identiteit groeien. De voorwaarden zijn deels aanwezig, deels ook niet. Zo ontbreekt het aan een gemeenschappelijke taal en cultureel referentiekader.
De Europese bestuurlijke elite heeft post moderne opvattingen die leiden tot cultuurrelativisme en tolerantie in de vorm van onverschilligheid die De Bever typeert als identitair nihilisme. Het komt zo niet tot een Europees cultureel referentiekader.
Europa heeft te maken met massa-immigratie van sociaal economisch kanslozen, waarvan een deel vijandig staat ten opzichte van de moderne Westerse wereld. De combinatie van een open sociaal stelsel voor iedereen met een Europa zonder binnengrenzen en poreuze buitengrenzen blijft veel immigranten trekken op zoek naar veiligheid en welvaart.
De immigranten ontmoeten in Europa geen “Leidkultur”. Het begrip komt van de Syrische politicoloog Bassam Tibi, voorheen hoogleraar in Göttingen Duitsland. Tibi, moslim, stelt in 1998 dat zonder een duidelijk beeld van zichzelf Europa geen antwoord zal kunnen bieden op de uitdagingen die gesteld worden door de aangroeiende gemeenschap van moslims op het continent. Dat is gevaarlijk, omdat migratiegemeenschappen ten prooi kunnen vallen aan fundamentalistische zedenprekers die hen op het pad van de radicale politieke islam kunnen voeren. De Bever pleit voor een tegenwicht in de vorm van een verlichte leidcultuur die bestaat uit een neutrale overheid, een voertaal voor het openbare leven, verlichtingswaarden (vrijheid, gelijkheid, solidariteit, scheiding van kerk en staat, rechtsstaat) en burgerschap.

Veel hoofdstukken begint De Bever met verhalen uit de geschiedenis van het Romeinse Rijk gelardeerd met Latijnse spreuken. Hij laat zien, dat hij zijn klassieken beheerst, maar vooral welke vergelijkbare problemen Romeinen tegenkwamen in hun rijk en hoe ze dat oplosten. Interessant. De Bever schrijft met een scherpe pen, wat veel vaart geeft aan dit essay. Vooral de Europese elite neemt hij stevig op de korrel met het verwijt van identitair nihilisme. Het is het meest sprekende onderdeel van het betoog. Wat in het vage blijft hangen, is waar De Bever op mikt. Is dat de opbouw van een leidcultuur in Europa of in eigen land of gewest, Vlaanderen in zijn geval? Afgaande op de problemen die hij noemt, immigratie, Europese poreuze grenzen, sociaal stelsel en postmodern cultuurrelativisme, lijkt Europa het aangrijpingspunt. Hoe hij zich dat voorstelt; welke voertaal, welke massacommunicatiemedia en welk onderwijsprogramma, staat niet in dit opstel.