Krakende meubels tegen de eenzaamheid

De omvang van de wereld is het nieuwste boek van António Lobo Antunes (1942). Wie al bekend is met zijn werk heeft wellicht een voorsprong bij het lezen van deze roman. Het is een verre van eenvoudig boek en de lezer wordt geacht in de pas te lopen met de tekst van de zorgvuldig gecomponeerde hoofdstukken. Eenmaal in de maat worden de ogenschijnlijk losse flarden van de vier personages tot een losmazig weefsel geweven en de vele herhalingen maken een krachtig patroon. Op een gegeven moment zijn die repeterende memoires van voorwerpen dankbare herkenningspunten in de geschreven herinneringen van de personages.

De rijke, oude zieke zakenman staat centraal in de roman. In zijn laatste levensfase heeft hij de meeste herinneringen. Terugblikkend op z’n leven beschouwt hij zijn keuzes en de gevolgen daarvan. Terugkerend element is de eenzaamheid, die wordt steeds meer benadrukt en geeft de roman iets triests ondanks de poging de man wat jeugdig vrouwelijk gezelschap (de tweede stem) te geven. Juist die tegenstelling maakt het lot van de oude man onomkeerbaar. De heel lange zinnen, sommige beslaan een heel hoofdstuk, versterken het idee dat de tekst bestaat uit een eindeloze gedachtenstroom, daarin dient de lezer zich mee te laten voeren. Tussendoor staat er regelmatig een kort ingesprongen commentaar van een van de andere personages, waardoor het perspectief even verlegd wordt. Juist deze mini intermezzo’s zijn welkom om bij de les te blijven.

De krakende meubels is een van de motieven, misschien wel het sterkste, zolang ze kraken is er leven:
'….om aan te geven dat hij bestaan heeft, en rondom de meubels, die niet langer kraken, ongeïnteresseerd, van niemand meer, tot een nieuwe eigenaar….’(263)

De dochter van de oude man is hartverscheurend aanwezig als een in de steek gelaten meisje, de vader was er vaker niet dan wel. 'hij keek bijna alleen maar naar me als hij zeker wist dat ik het niet zag, maar helaas voor hem zag ik het wel, net zoals hij ook alleen maar tegen mij praatte als hij er zeker van was dat ik sliep, maar helaas voor hem hoorde ik het wel, en daarna de uitnodiging om in een zaak van hem te komen werken' (301)

Dan is er nog de advocaat, die via het jonge meisje dat de oude man gezelschap houdt, rijk wil worden. Zijn rol is wat kleiner, maar de hebzucht en het opportunisme klinken helder door in dit boek waarin ook grote armoede aanwezig is. Tegenstellingen dus en daarmee ook een link naar de sociale omstandigheden in Portugal.

Is er dan misschien ook nog humor te vinden te midden van de teleurstellingen? Jazeker:
'U haalt me de woorden uit de mond’
terwijl mijn vader niks gezegd heeft, vol bewondering, vol ontzag leggen ze wat hij niet heeft gezegd uit aan ondergeschikten die iets verder naar achteren meelopen' (166)

Dit is weer zo’n boek dat je niet ‘uit’ hebt wanneer het is dichtgeslagen, het suddert door en laat je verrijkt achter omdat deze auteur met zijn analytische geest, hij is psychiater, en meesterlijk taalgebruik, een beklijvend werk achterlaat. Veel dank ook aan de vertaler Harrie Lemmens, zijn nawoord is eveneens zeer welkom, net als de inleiding door Arjan Peters.