Een waardig einde voor Babel & Voss

Onzichtbare boeken / Verdwenen boeken bevat de twee essayistische pogingen die Thomas Heerma van Voss deed om uitgeverij Babel & Voss af te sluiten, waarvan de tweede slaagde.

Dat de eerste poging niet slaagde in het afsluiten van de periode van Babel & Voss als actieve uitgeverij, ligt overigens niet aan de kwaliteiten van Thomas heerma van Voss’ Onzichtbare boeken. Of juist wel, aangezien het essay – dat in eerste instantie als artikel in Ons Erfdeel verscheen – dermate goed verkocht dat de uitgeverij niet werd opgedoekt en juist plannen werden gemaakt om een reeks te starten met persoonlijke essays.


Ook zes jaar na verschijning is Onzichtbare boeken nog aangenaam om te lezen. Thomas Heerma van Voss schrijft fijnzinnig over het enthousiasme, de grote ambities ook, waarmee Babel & Voss werd opgericht. Maar al gauw volgen de eerste teleurstellingen, met veel gevoel voor het tragikomische karakter opgetekend. Zo bevat de eerste druk van de eerste uitgave een forse fout, waarna Reinjan Mulder (de grote initiator, kartrekker en geldschieter) opmerkt:

‘We herdrukken het,’ zei Reinjan toen – een beslissing die alleen hij kon nemen, hij betaalde tenslotte. ‘En misschien is het een idee daarna een advertentie te plaatsen.’ Hij glimlachte, in zijn blik zag ik de jongensdroom van succes bovenkomen. ‘Paginagroot, in Vrij Nederland of De Groene Amsterdammer. Dan schrijven we: Eerste boek Babel & Voss. Met Arie Boomsma, Arno Grunberg en vele anderen.‘ Zijn ogen glinsterden. ‘En dan zetten we erboven: Nu al tweede druk.’

Behalve zulke memorabele scenes is er nog een troef die Onzichtbare boeken interessant maakt, namelijk dat in het boekje zelf al wordt gereflecteerd over de totstandkoming ervan. Zo was Heerma van Voss enigszins huiverig voor de reacties van de Babel & Voss-oprichters toen hij ze de eerste versie van het essay liet lezen, en maakt hij een nogal overrompelde indruk als Reinjan een koffer vol voorbeelden opentrekt om te bepalen in welke stijl Onzichtbare boeken moet worden uitgegeven. En ook hier liggen humor en zelfspot dicht tegen het oppervlak aan, waarbij het enthousiasme van Reinjan aanstekelijk werkt, en mooi contrasteert met de bedachtzaamheid van Heerma van Voss:

‘O, en de misdruk bij het eerste boek, die mag je ook niet overslaan.’ Hoe langer hij herinneringen ophaalde, hoe opgewekter hij leek. Ik vroeg me af of ik er over veertig jaar ook zo vrolijk bij zou zitten. Zou het mij ooit lukken tegenslagen zo triomfantelijk te dragen?’


In 2020 kan die vraag nog niet bevestigend worden beantwoord, althans niet voor de schrijvende Heerma van Voss. Ook in Verdwenen boeken komt de tegenstelling tussen de uitgever en de schrijver sterk naar voren, bijvoorbeeld als de eerste de tweede probeert over te halen om een afscheidsboekje te schrijven – nu definitief. Dovercourt, een steeds meer verlaten kustplaatsje waar Heerma van Voss menig vakantie heeft doorgebracht met het gezin van Reinjan, dient hem over de streep te trekken. Uiteindelijk lukt dat, omdat hij de aanblik van een sippe Reinjan niet aankan, en omdat hij een dag zijn eigen huis uit moet omdat zijn vriendin hem verlaat.

Dat is ook waar Verdwenen boeken meer de diepte in gaat dan Onzichtbare boeken. Waar de eerste uitgave zich louter concentreert op Babel & Voss en wat er direct mee in verband staat, richt het tweede werk zich ook op de manier waarop uitgeverij, Dovercourt en Heerma van Voss’ liefdesleven zich tot elkaar verhouden. En zo wordt de verlatenheid van Dovercourt een krachtige metafoor voor de uitgeverij die al jaren op sterven na dood is, en loopt Heerma van Voss zelfs in de lege straten van het kustplaatsje tegen herinneringen van zijn gestrande relatie aan.


Het past bij de tragiek van Babel & Voss dat uitgerekend het afscheidsboek Verdwenen boeken net als Onzichtbare boeken een bescheiden succes is geworden en in korte tijd werd uitverkocht. Maar wat misschien nog wel passender is, is dat beide boeken in een uitgave zijn verenigd door uitgeverij Das Mag. Deze uitgeverij is namelijk (mede)opgericht door Daniël van der Meer, die samen met Reinjan Mulder aan de basis van Babel & Voss stond en zich terugtrok om zich op Das mag te richten. Aan de totstandkoming van de ‘adoptie’ van Onzichtbare boeken en Verdwenen boeken kwamen overigens geen zware onderhandelingen te pas:

‘Daar hoeven we geen contract voor op te maken, en ik hoef daar zeker geen geld aan te verdienen,’ zei Reinjan. ‘Ik wil ook wel mijn laatste Babel & Voss-reserves in het boek investeren om het er nog net wat mooier uit te laten zien.’

En zo geschiedde.

Reinjan glimlachte voluit toen hij zei: ‘Zolang onze naam ergens wordt gedrukt, leeft Babel & Voss nog.’