Een zwarte voor de rechtbank in het middeleeuwse Antwerpen: een mens of een dier?

In de reeks boeken met Jan zonder Vrees (uit het Krabbestraatje in Antwerpen) in de hoofrol - meerdere auteurs - dit keer weer een avontuur dat zich afspeelt in de stand Antwerpen. Geschreven door Jo Briels, zelf geboren en getogen in het Schipperskwartier.
Jan en Dokus krijgen het aan de stok met een foorkramer die met zijn 'beestenboot' Antwerpen aandoet tijdens de Sinksenkermis. Die Sinksenkermis is historisch juist en bestaat in een licht aangepaste vorm tot op de dag van vandaag.
Jan zegt niets bij de dansende beer (die ze laten "dansen" ttz op de achterpoten lopen, door met voorhamers diens ribben te breken) of de gorilla die met gloeide ijzers gedwongen wordt om kunstjes te tonen. Maar de grens wordt getrokken bij het wildebeest, een zwarte (uit donker afrika, slavernij via de arabieren, ja ook toen al!) die als een dier en eigendom behandeld wordt. In dit boek neemt Jan zonder Vrees drastische aktie en komt de zaak voor de schepenbank versterkt met enkele priesters.
Uiteindelijk moet er beslist worden of de zwarte een mens of een dier is, en indien een mens, welke rechten hij kan krijgen, namelijk een christen of een heiden, een vrije mens of een slaaf.
Ook in onze contreien had je destijds naast de adel en de clerus, die samen de macht in handen hadden ook de poorters in de steden, die het geld hadden, sommigen toch, en bepaalde rechten genoten. Maar het grootste gedeelte van de bewoners waren afhankelijk van de adel als horigen of laten, gebonden aan hun heer (vrouwen hadden toen ook meestal nog niet veel te zeggen) of grond (van diezelfde heer of van de kloosters). Slaven dus met een mooier naampje.
Zij waren allen mensen en christenen met de vreze gods in hen (daar zorgde de kerk wel voor). Hun gezamenlijke uiterlijke kenmerk was dat ze blank waren, de kleur van het goede. Je had ook heidenen, die niet in in de katholieke god geloofden, en dus moesen bekeerd, gedood of tot slaaf gemaakt worden. Zwart was de kleur van het duister, het kwaad, de Duivel. Iemand met een zwarte huid moest dus wel een duivelsaanbidder zijn en kon niet tot het ware geloof behoren. Het "bewijs" was bijvoorbeeld dat ze geen bekende taal spraken, zoals kerklatijn.
Dat maakt het proces in dit boek zo belangrijk: met een dier mocht men doen wat men wou, een mens had bepaalde rechten. Jo Briels toont hier fijntjes hoe de priesters dit vraagstuk naar volle tevredenheid, behalve voor de beestenkoopman en de zwarte zelf, oplossen. Als mens mag hij niet terug in de kooi gezet worden als een beest, maar als heiden is het de plicht van de kerk om hem onder haar hoede te nemen en te bekeren. Dus een gratis werkkracht als eigendom van de kerk.
We krijgen ook nog een historische inzicht in het gebruik van Het Steen als bewaarplaats van tijdelijke gevangenen en hoe geld een aanvaarde vorm van klassejustitie in de hand werkt.
Eigenlijk gebeurt er niet zoveel, Jan zonder Vrees toont zijn hart en zijn gevoel voor rechtvaardigheid, de schout blijkt een goede vriend. De chirurgien speelt zijn rol. Er wordt maar op 1 ogenblik echt beroep gedaan op de enorme kracht van Jan, en dan is het de zwarte die de echte prestatie levert en enkele andere sterke mannen die Jan zullen helpen.
Een belangrijk feit vormt het thema van het boek in een historisch correcte context, zonder veel psychologische diepgang of heldendaden. Ook met slechts een beetje humor, maar wel op papier gezet door een grote Vlaamse jeugdschrijver (en later ook van heel wat ander werk voor volwassenen) .