Impressionistische roman over de sociale verhoudingen in Spanje begin vorige eeuw

Na ‘Zo is de wereld’ kon ik het niet laten een ander boek van de Spanjaard Pío Barajo te lezen: ‘De dolende dame’. Een – mislukte - anarchistische aanslag op koning Alfonso XIII en zijn vrouw is er de oorzaak van dat de zelfingenomen dokter Aracil en dochter María op de vlucht slaan. Zijdelings zijn ze betrokken, want de atheïstische, zelfingenomen dokter heeft voor de aanslag contact gehad met de dader en hem ook nog zijn huis als vluchthaven aangeboden.

Het 1e deel van het boek gaat vooral over het sociale leven van de hoofrolspelers en de theorieën over noodzakelijke verandering en voortuitgang van Aracil, die overigens vooral meningen van anderen benut en een aantal vernuftige trucjes heeft om in gesprekken het hoogste woord te kunnen voeren. Hij wordt neergezet als een ‘retorische anarchist’ zonder ‘apostolische en utopische neigingen’, maar vooral een hekel hebbend aan regels. Dit eerste deel is een schets van stedelijk Spanje: vermalen tussen hen die modern en atheïstisch zijn aan de ene kant, en zij die behoudend en traditioneel zijn – de familieleden waar Aracil weinig mee op heeft.

Het tweede deel van het boek draait vooral om de vlucht – en daar wordt het boek van Barajo een sociale roman, over de armoede op het platteland in het Spanje van begin 20e eeuw (het boek verscheen in 1907), over de onrechtvaardigheid van het systeem van grootgrondbezit met hun gewapende wachters die de kanslozen kunnen afrossen wanneer ze maar willen - over de begrijpelijke logica waarom in Spanje het anarchisme zo sterk kon worden.

Barajo is een kampioen in typeringen van mensen en beweringen over gedrag, landen en hele volkeren. En net als ‘Zo is de wereld’ ratelt het boek lekker door, over personen die even opduiken en plekken die beschreven moeten worden. En net als dat andere boek is het einde vrij abrupt.

In dit boek draait het veel om het anarchisme dat in het Spanje van begin vorige eeuw zo’n grote rol speelde. Wie niet van het theoretisch geredeneer van Baroja houdt, heeft een slechte aan ‘De dolende dame’. Maar daar staan in deze oude road movie geweldige beschrijvingen tegenover.

Veel van de gebeurtenissen en personen zijn op de werkelijkheid gebaseerd, schreef Baroja. De vluchtroute, de herbergen (inclusief namen van de etablissementen en hun eigenaren), de zwervende lieden onderweg: allemaal gebaseerd op wat Barajo tegenkwam tijdens een zwerftocht. Het boek is erg impressionistisch, vond de auteur zelf en hij verwachtte dat zo’n boek ‘het niet in zich heeft erg lang mee te gaan.’ Maar hij constateert ook: ‘Dit vluchtige karakter van mijn werk staat me niet tegen’ - dat zullen vermoedelijk meer lezers hebben die Barojo lezen.

Net als ‘Zo is de wereld’ waard om te lezen.

Een uitgebreidere beschrijving staat op mijn weblog: https://tonhirdes.wordpress.com/2016/05/27/boek-pio-baroja-de-dolende-dame/