Gedeeltelijk magistraal

Niet eerder las ik een boek over WO II waarin de auteur zo goed in beeld brengt voor welke gewetensvragen burgers en functionarissen worden geplaatst als het gaat om collaboratie met of verzet tegen de bezetter.
In het geval van Wilfried Wils begint dat al direct met het feit dat hij een functie als flik (politieman) accepteert om aan de verplichte Arbeitseinsatz te ontkomen, maar in die functie zelf actief moet meewerken aan het oppakken van burgers die zich aan de tewerkstelling proberen te onttrekken.
De schrijver verwoordt de worstelingen van de flik met een magistrale pen met voor mij als hoogtepunt de pagina's 140-142, waarin hij beschrijft hoe hij met zijn collega Lode een actie tot het oppakken van werkweigeraars door de Sicherheitsdienst moet begeleiden, die feitelijk een jodenrazzia blijkt te zijn.
'De avondlijke actie betrof het oppakken van werkweigeraars, zo zal het allicht worden geboekstaafd. Maar hoe schrijf je dit eerlijk neer in een pv? 'Hedenavond hebben wij onze medewerking verleend aan een aanhouding waarvan we niet weten wat de oorzaak is. Ook het aantal der aangehouden personen, onder wie vrouwen en kinderen, is ons onbekend.' Het onbekende is allemaal in het loon inbegrepen, ook het gevoel van hier heel alleen te zijn, met dat uniform aan, aan uw lot overgelaten, maar dat kunt ge onmogelijk toevertrouwen aan een pv. Sommigen van ons hebben een bleek gezicht of kijken weg, maar er zijn er genoeg die onbewogen blijven. De opdracht is geen van hen te laten ontsnappen en die opdracht wordt uitgevoerd. Nee, gij moogt niet door, gij radeloze, gij moet op die camion zoals het herenvolk verlangt. Maar als ieder van ons hier zo alleen een job staat te doen waar niemand van ons weet waarom we dit doen omdat ze mogen toch vergeten wordt, wie of wat zijn wij dan nog? Het is nog belachelijker, want ook die 'wij' bestaat niet meer. Wie ben ik te midden van collega's die mij niet meer moeten hebben? Minder dan niemand, een gehelmd spook? [..] Hebben wij dit mede mogelijk gemaakt of zijn wij de getuigen die nooit zullen getuigen over wat we tijdens onze uren moeten zien? '
'Als dit kan...' schiet het door mijn hoofd als een tergend refrein, 'als dit allemaal kan, als mensen in een uniform kinderen kunnen stampen, vrouwen mokerslagen in hun gezicht kunnen geven, mannen bijna kreupel slaan richting verhuiswagen met een naam van een van ons erop, een Vlaamse naam... Als dit allemaal kan... Wij die hier staan als wat....als hulpverleners in een omgekeerde wereld waar wit zwart is, tijdens een nacht die tot helse dag wordt uitgelicht, als verplegers die bijstand verlenen aan Duitssprekende dokters die in uniform een of ander menselijk virus bestrijden met kloppen en slaan, met dreigementen en brullen bij wenen en janken en kak bij zovelen in de broek, met bloed en kots en stront op straat... Als dit allemaal kan, kan dan alles niet? Kan dan alles niet?'
Dit is slechts één van vele prachtige passages waarin de vertwijfeling van Wilfried wordt uitgelicht.
De flik Wilfried weet zich meer bij toeval en door zijn onschuld dan door behendigheid te handhaven in de kringen van zowel bezetter als het verzet, maar moet dat wel bekopen met een isolement waarin hij belandt als 'tweezak', prachtig Vlaams voor iemand die als onbetrouwbaar, opportunist, persoon met twee gezichten wordt gezien.
Voor het verhaal is een waardering met 5* zonder meer logisch, maar toch kom ik niet verder dan 4* voor het boek als geheel. De reden daarvoor ligt in het gebrek aan structuur in dit boek. Er zijn geen hoofdstukken, alleen een opdeling in drie brokken (Een plotselinge sneeuwval, Een kapotte heup een halve vent , Tastend door het stof, happend in de ijskoude winterlucht), die tamelijk arbitrair overkomt.
Bovendien vinden de terugblikken en herinneringen plaats uit steeds wisselende perioden in het latere leven van de hoofdpersoon, wat de lezer toch wel voor schakelproblemen stelt en deze soms de neiging geeft het boek maar weg te leggen.
Overall daarom 4 sterren, maar toch ook wel een favorietaanduiding.