Russische geschiedenis als matroesjka

Edward Rutherfurd, pseudoniem van Francis Edward Wintle, debuteerde in 1987 met ‘Sarum’. De structuur van dit boek bleek zo succesvol dat het de blauwdruk werd voor zijn verdere werk. Rutherfurd bedenkt een aantal fictieve families en vertelt het verhaal van hun afstammelingen tegen het decor van de geschiedenis. Door deze opzet én door een opdeling in afzonderlijke verhalen heb je eigenlijk niet meer in de gaten dat je een dik boek leest dat bol staat van geschiedkundige informatie. Voor lezers die er tegen opzien om aan een dergelijk boek te beginnen is dit waarschijnlijk een openbaring.

De tweede roman van Rutherfurd werd in een Nederlandse vertaling uitgegeven in 1993 met als titel ‘Russka – de roman over Rusland’. In 2018 werd het boek opnieuw uitgegeven maar nu onder de kortere titel ‘Rusland’.

‘Zacht streek de wind over het land ...’
Zo begint ‘Rusland’ en zo eindigt het ook. Daartussen liggen twintig eeuwen geschiedenis van het onmetelijk grote gebied in het Oosten, het latere Rusland.
Het boek begint in het jaar 180, als de wereld nog klein is en zich beperkt tot een kleine verzameling hutten op de rivieroever, op het grensgebied tussen de steppen en de uitgestrekte bossen. De bewoners noemen het Russka, 'nederzetting bij de glanzende waterloop'. Deze nederzetting loopt als een rode draad door de verhalen, ook als afstammelingen zich later verplaatsen naar het Noorden, naar een dorp dat ook Russka wordt genoemd. Heel handig blijkt daarbij het kaartje van Rusland voor in het boek als ook de stamboom van de vier fictieve families die een rol toebedeeld hebben gekregen in de geschiedenis.

Met grote stappen loopt Rutherfurd door de tijd. Zo ligt tussen het eerste en tweede verhaal maar liefst 1000 jaar. Maar in enkele bladzijden brengt hij je, op bijna terloopse wijze, weer helemaal ‘bij de tijd’. De stappen tussen de verhalen worden daarna steeds kleiner en dat is logisch, want ontwikkelingen op het (wereld)toneel volgen elkaar steeds sneller op en er is meer informatie over bewaard gebleven. Elk verhaal wordt opgehangen aan een gebeurtenis die iedereen wel kent, en dat maakt dit boek zo laagdrempelig.
Het is lastig om inhoudelijk iets over dit boek te vertellen. Werkelijk alles vind je terug tussen de bladzijden: Slaven, Alanen, Tataren, Kozakken, Dzjengis Kahn, Napoleon, Peter de Grote, Lenin, beren, vuurvogels, iconen, eenvoudige handwerkslieden, sluwe koopmannen en heilige monniken. Verhalen over het bewerken en ontginnen van het land, strijd, onderdrukking, geloof, volksverhalen, revolutie. Kortom, de soms bloedige geschiedenis van Rusland.

Elk verhaal voegt een nieuwe laag geschiedenis toe, als ware het een matroesjka*. Aan het einde van het boek staat ze daar, als een Russische moeder. En als je haar geschiedenis laag voor laag weer af zou pellen, kom je uiteindelijk bij haar ziel. Daar waar het allemaal begon. Tussen de Wolga en de Don, op de grens van de steppe en de eindeloze bossen, waar de wind nog steeds zachtjes over het land strijkt ....
En dat was nu precies de bedoeling van Edward Rutherfurd: ‘...als wij iets van het heden en de mogelijke toekomst van dit bijzondere land willen begrijpen, is het heel belangrijk zo ver mogelijk in het verleden te delven.’
Met ‘Rusland’ is hij daar uitstekend in geslaagd.


* Een matroesjka is een holle houten pop die onderdeel is van een reeks steeds kleinere in elkaar passende poppen. De naam is afkomstig van het Russische woord matrjosjka (матрёшка), dat het koosnaampje is van Matrjona, een boerinnennaam. De buitenste laag is altijd een vrouwenfiguur.