Wie is hier eigenlijk niet gek?

Les quatre coins du coeur – Françoise Sagan

Recentelijk is de Nederlandse vertaling verschenen van de laatste, niet eerder uitgegeven, onvoltooide roman van Françoise Sagan met de titel DE HOEKEN VAN HET HART, een werkelijk raadselachtige vertaling van de oorspronkelijke titel LES QUATRE COINS DU COEUR. Waarom werd QUATRE niet vertaald? De Franse titel op zich is al raadselachtig genoeg. Maar daarover later meer.

* WIE WAS FRANÇOISE SAGAN EN WAAROM WAS ZIJ ZO BIJZONDER?
Françoise Sagan (met haar echte naam Quoirez) werd geboren in 1935 in Cajarc (Lot) en overleed in Parijs in 2004. In 1954 op de leeftijd van slechts 18 jaar, volgens de wet nog niet meerderjarig, werd zij wereldberoemd met haar fijnzinnige, doch schaamteloze psychologische roman BONJOUR TRISTESSE. Zie https://www.hebban.nl/boek/bonjour-tristesse-francoise-sagan.
Men vond het boek een regelrecht schandaal in die tijd, maar men kon niet ontkennen dat er een groot literair talent was geboren. Ruim veertig jaar schrijverschap zouden volgen. De grote schrijver François Mauriac noemt haar: “Un sacré petit monstre” en schrijft : "son mérite littéraire éclate dès la première page et n'est pas discutable.” (haar literaire verdienste spat meteen vanaf de eerste bladzijde af en is onbetwistbaar). Haar boek was inderdaad niet aan te slepen. Aan het eind van 1954 al een half miljoen exemplaren verkocht en maar liefst al vertaald in twintig talen….
Inderdaad, sinds 1954 was Sagan niet meer uit de publiciteit weg te denken, o.a. door de vele succesvolle boeken die volgden, een dertigtal romans, toneelstukken enz. maar zeker ook haar turbulente, bandeloze leven dat regelmatig de voorpagina’s van kranten en tijdschriften haalde was daar debet aan. Ze was authentiek zichzelf, zag eruit als een jongensachtig meisje, een hard gezicht, donkere ogen, een pony tot op haar wimpers, hoge jukbeenderen en een haakneus. Ze was frêle, droeg graag geruite hemden met een leren riem er omheen, nauwsluitende jasjes, een cowboyhoed, stoorde zich nergens aan, geloofde nergens in, dronk veel (wodka en whisky), rookte de ene na de andere sigaret van het merk Kool, gebruikte drugs (Palfium met een medisch excuus), reed onverantwoord hard in snelle auto’s, meestal een cabrio, kreeg een zwaar ongeluk, enzovoorts, enzovoorts. Ze hield van mannen en vrouwen, zonder een speciale voorkeur. “Je houdt van iemand, niet speciaal van een man of een vrouw”.
Haar zo herkenbare, vlotte, invoelbare schrijfstijl bleef haar hele leven lang. Sagan heeft een enorme mensenkennis. Haar romans zijn vaak complex met een cocktail van onrust, onvrede, verlangen, eenzaamheid en verveling. Overspel, driehoeksverhoudingen, onmogelijke liefdes en losbandigheid zijn niet weg te denken. Wel enigszins ongeloofwaardig, moet ik toegeven. Altijd met een afkeer van de liefde. De geliefden zijn vaak teder en wreed tegelijk. En het decor is steevast de gegoede Franse bourgeoisie.

* HAAR OEUVRE
Inderdaad, de vrijgevochten, extravagante Sagan was niet bepaald een rolmodel voor de jeugd van toen, maar haar boeken werden gretig gelezen door jong én oud. Ik heb er achttien in mijn bibliotheek staan. Na BONJOUR TRISTESSE volgde UN CERTAIN SOURIRE (1956), DANS UN MOIS, DANS UN AN (1957) AIMEZ-VOUS BRAHMS (1959), CHATEAU EN SUÈDE (TONEELSTUK 1960), LES MERVEILLEUX NUAGES (1961) en zo verder… Vooral het zinnetje “AIMEZ-VOUS BRAHMS” werd in de zestiger jaren een cultzinnetje om als meisje uitgenodigd te worden voor een avondje uit. Dat was nog zo in die tijd…Veel van haar romans zijn verfilmd, zo ook AIMEZ-VOUS BRAHMS met in de hoofdrollen: Ingrid Bergman, Yves Montand en Anthony Perkins.

* HAAR POSTUME BOEK
De bij leven al legendarische FRANÇOISE SAGAN overleed in september 2004, haar enige zoon, Denis Westhoff, geboren uit een kortstondig huwelijk met de Amerikaan Bob Westhoff, met enorme schulden achterlatend. Na ampel beraad heeft hij uiteindelijk de erfenis aanvaard en toen, geheel per toeval, heeft hij tussen de vele paperassen het nauwelijks meer leesbare getypte, vaak gekopieerde manuscript van een onafgemaakte roman in twee delen (bedoeld voor twee romans?) aangetroffen. Zo schrijft hij in het voorwoord van LES QUATRE COINS DU COEUR.
Hij heeft het manuscript eerst laten lezen door zijn vriend en uitgever Jean-Marc Roberts van Maison Stock die toch afzag van publicatie om diverse redenen. Er waren o.a. nogal wat hiaten, onduidelijkheden en inconsistenties in de tekst. Dus op zoek naar een hedendaagse schrijver om de roman te herschrijven… Helaas. Alom drong men er op aan dat Denis zelf de meest aangewezen persoon was om de tekst van zijn moeder aan te vullen en aan te passen daar waar nodig en zo min mogelijk te wijzigen aan de beroemde Saganeske stijl. Exact vijftien jaar na haar overlijden, vijf en zestig jaar nà BONJOUR TRISTESSE is haar onafgemaakte roman LES QUATRE COINS DU COEUR verschenen. Volgens haar zoon: “C'est un texte à 99,8% de Françoise Sagan”. Hij heeft slechts wat (zestig) gaten gevuld door ontbrekende woorden toe te voegen”.
Voor de lezer eigenlijk wel een uitdaging om het verhaal af te ronden op de manier van Sagan, vond ik meteen! We vinden voldoende wanhopige opgekropte gevoelens van ongelukkige mensen in dit boek… Een dreigend onheil is tot op de laatste bladzijde zeker aanwezig. Met een open eind, weten wij als lezer wel raad.
(Overigens wel heel bizar dat er mensen zijn die Denis Westhoff nu verwijten zijn zakken te willen vullen met deze publicatie. Iedereen weet dat er alleen maar enorme schulden waren voor deze enige erfgenaam…. Denis trekt zich deze verwijten behoorlijk aan en overweegt alsnog het originele manuscript uit te geven, zo las ik in de Franse pers.)

* WAAR GAAT DIT BOEK OVER?
Een herkenbare Saganeske plot. DE HOEKEN VAN HET HART vertelt het verhaal van Ludovic Cresson. Hij is de dertigjarige enige zoon van Henri Cresson die flink fortuin heeft gemaakt door de handel in ”cresson” = tuinkers. Het hele gezin woont in een groot pompeus kasteel “La Cressonade” in de Touraine.
Ludovic is weer thuis na een afwezigheid van twee jaar die hij na een zwaar, bijna fataal auto-ongeluk doorgebracht heeft in ziekenhuizen en volkomen onterecht in psychiatrische inrichtingen door verkeerde diagnoses en medicatie. De heren medici gingen voor hun gelijk en gaven gemaakte fouten niet toe…
De vrouw van Ludovic, Marie-Laure, die de auto bestuurde ten tijde van het ongeluk betreurt deze terugkeer ten zeerste. De rol van rijke weduwe paste haar al perfect en zij volhardt in haar denken dat Ludovic nog steeds debiel is… Zij is een en al minachting jegens hem. Zij weigert hem, “de zielige sukkel”, haar bed… Dat gesprek hoorde toevallig patriarch Henri en hij gaat aan de slag om zijn enige zoon volledig te rehabiliteren. Enig seksisme is hem daarbij niet vreemd. Hij roept daarbij naast een chique hoerenmadam, ook de hulp in van Fanny, de lieftallige, elegante moeder van schoondochter Marie-Laure. Zij is pas weduwe geworden. Dat had hij beter niet kunnen doen….
Fanny komt een tijdje op de Cressonade wonen om het terugkeerfeest van Ludovic te organiseren. Zij ziet onmiddellijk dat Ludovic, weliswaar wat naïef en onvolwassen, niets meer mankeert, heeft goede gesprekken met hem en ja, de hartstocht tussen hen laait op! Onmogelijk natuurlijk, maar niet te stuiten. De onweerstaanbare roep van de lust. En dan, lezen we ook nog dat Henri eigenlijk ook zeer gecharmeerd is van Fanny… Tja… En er wonen nog wel een paar anderen in huis die denken een kans te hebben.

* SCHRIJFSTIJL EN SAGAN-THEMA’S
Sagan beschrijft heel minutieus het vreselijke auto-ongeluk, de gevolgen en de nasleep ervan. Haar eigen ervaring! Ook de oplaaiende, zinderende hartstocht tussen Ludovic en Fanny wordt op onnaÑ bbq as volgbare wijze verwoord. Daar heeft zoon Denis geen woord aan toegevoegd.
Men kan deze roman inderdaad geen meesterwerk noemen. Nogal gedateerd, en onaf… Eigenlijk vond ik dat helemaal niet zo hinderlijk, zoals eerder opgemerkt. Mijn fantasie werd er wel door geprikkeld…
Genoten heb ik van de herkenbare Sagan-thema’s, van het zogenaamde “huis clos” van de familieleden die tot elkaar veroordeeld zijn, van hun egoïsme, de verveling, de droefheid, de angsten en zeker ook de vrees voor eenzaamheid van bijna alle personen. Humoristisch vond ik haar sarcastische, ondeugende blik op de zogenaamde gegoede, zichzelf respecterende burgerij die met veel uiterlijk vertoon en huichelarij kostbare feesten organiseert ter eigen eer en glorie. We zullen nooit weten hoe het feest uiteindelijk geworden is…
Voor mij was het lezen van deze postume uitgave in ieder geval pure nostalgie.

* WAT IS DE TITELVERKLARING?
Eerlijk gezegd, ik weet het niet. Volgens mij is er geen verband tussen titel en verhaal. De titel werd in de pers ook al zeer bekritiseerd. Ten onrechte, vind ik. Het is ontegenzeggelijk een mooie titel. Maar raadselachtig. Vier facetten van de liefde of soorten van liefde misschien?
Mijn advies is dan ook: lees deze onaffe Sagan. Ik ben heel benieuwd naar jouw mening en de mogelijke verklaring voor de titel! En ik hoop op jouw eigen einde/ontknoping van het verhaal, zoals ik al eerder opperde. Is er een verrassende ontknoping à la Sagan in zicht…. ? Zijn er nog overlevenden of onbeschadigde mensen?
Ik gaf vier nostalgische sterren

Zeist, 7 september 2020
Wil van Basten-Malipaard