Dienstplicht; de zin en de effecten ervan

Hasan Ali Toptaş is een van Turkije’s meest prominente schrijvers. Hij is geboren in 1958 en heeft sinds 1990 meerdere romans en korte verhalen op zijn naam staan. De naam Kafka wordt vaak genoemd als zijn werk wordt besproken, zijn werk is postmodern.

Het verhaal begint met een paar hele surrealistische, spookachtige scènes. Toptas laat de rookmachine flink werken en stuurt de lezer direct het bos in. In de eerste hoofdstukken lijkt het alsof je, door in kijkdozen rond te kijken, fragmenten van het leven van Ziya ziet, met voor elke fase een andere kijkdoos en een compleet ander surrealistisch decor.

De roman mag gezien worden als een literaire aanklacht tegen de dienstplicht. Het boek laat een indruk achter over de verplichte vijftien maanden die de jongens van het Turkse platteland door moeten brengen in een verlaten uithoek van de bewoonde wereld, op een grenspost aan de grens met Syrië. Het leven aldaar, de dagelijkse sleur, de zinloosheid van de gebeurtenissen en eigenlijk van de hele onderneming (er wordt af en toe een smokkelaar van thee naar gene zijde geschoten of de smokkelaar wordt teruggejaagd op een paard of ezel terug naar Syrië), laat diepe groeven achter in de ziel van boerenjongens die net uit hun puberteit komen.

Het verhaal over de diensttijd van Kenan en Ziya legt dit genadeloos bloot. De verbroedering onder de soldaten, de tot hysterie of zenuwinzinkingen leidende marteling van verplichte saaiheid en bovenal de tirannie van oversten die alle vorm van regels of fatsoen al jaren geleden definitief vaarwel gezegd hebben, en er voor zorgen dat geen soldaat erover peinst zich te laten betrappen op een moment van onachtzaamheid. Ook laat het verhaal zien hoe soldaten vast komen te zitten tussen hete vuren, in een positie waarin ze geen kant op kunnen en de ene leugen met de ander wordt weggepoetst.

Hoewel de schrijver meermaals een poëtische samenplaatsing van woorden etaleert en ook een zekere filosofische diepgang niet schuwt, kan het verhaal niet lang genoeg boeien. De stukken van mooie zinnen waarin volop wordt gespeeld met de eigenschappen van geluiden en kleuren worden helaas afgewisseld met te lange stukken die de aandacht van de lezer al snel laten afdwalen, weg van de Syrische grens naar het avondeten of het programma van het aankomende weekend. En dat is jammer. Het is zo'n boek dat je, als je het uit hebt, graag leuker had willen vinden, maar waarbij je tot de conclusie moet komen dat dat helaas niet gelukt is.