Leuk idee, onhandig en eenzijdig uitgewerkt

Hoe is het allemaal begonnen met het universum, de aarde, het leven en de mens? Als je het antwoord daarop kunt geven in een begrijpelijk en met humor gelardeerd dun boekje, ben je waarschijnlijk de auteur van een ideaal cadeauboek. David Bercovici, gerenommeerd hoogleraar geofysica aan de Yale universiteit, waagde een poging met Het begin van alles in tweehonderd pagina’s (min of meer). Helaas valt het resultaat tegen. De auteur weet de drempel naar een breder publiek van wetenschappelijke leken niet te slechten en kan zijn stokpaardje (tektonische platen) niet loslaten.

Het begin van dit boek vond plaats tijdens een collegereeks die professor Bercovici aan studenten gaf om ze te laten zien hoe wetenschap werkt. Het onderwerp leent zich daar uitstekend voor, omdat de oorsprong van ‘alles’ maar matig bekend is. Het is nog veel theorie en weinig bewijs. De colleges sloegen echter zo aan dat er een boek uit voortkwam. Een boek dat volgens de Engelse titel The Origins of Everything in 100 pages (More or Less) nog dunner is dan de Nederlandstalige versie. Vermoedelijk ligt dat aan het Nederlands want de vertaling van Maarten van der Werf komt compact genoeg over.

Het boek heeft een heldere indeling in acht hoofdstukken. Het begint met het ontstaan van het heelal en de eerste sterren om dan via zonnestelsels en planeten uit te komen bij de vorming van de aarde tot wat deze nu is. In totaal neemt dat zes hoofdstukken in beslag. In de laatste twee hoofdstukken leren we dan meer over het ontstaan van het leven, de mens en de menselijke beschaving. Dat lijkt oneerlijk verdeeld, maar is bedoeld als weerslag van de tijd die alle omschreven ontwikkelingen duurden. En daarbij stelt de periode dat de aarde leven kent nu eenmaal weinig voor in vergelijking met alles dat eraan vooraf is gegaan.

Wat dat betreft is de keuze van Bercovici voor een voornamelijk astronomische, geologische en klimatologische benadering van het onderwerp (en bijvoorbeeld geen historische) te verdedigen. Zeker aangezien hij de stof prima beheerst, ook wanneer het zijn vakgebied niet is. Vervelend is echter dat hij, zodra het ontstaan van de aarde aan bod komt, geen gelegenheid meer onbenut laat om de vorming en beweging van tektonische platen als oorzaak aan te wijzen voor zo’n beetje al het andere. Zelfs in de laatste twee hoofdstukken, waar je dat qua onderwerp niet meer zou verwachten, gebeurt dat. Daarmee worden theorieën hierover wel erg dominant over andere mogelijkheden. Want dat is immers het punt: veel ervan is nog theorie en geen bewezen feit.

Ondertussen is de manier waarop Bercovici zijn verhaal vertelt nogal ongelukkig. Om het boekje dun te houden, moet hij veel gecompliceerde informatie op de vierkante schrijfmeter persen. Met als gevolg dat hij regelmatig extra weetjes in of achter zinnen propt, tussen haakjes of in onhandige bijzinnen. Soms staan ook hele zinnen zomaar tussen haakjes. Daarnaast laat de auteur nogal vaak (en jawel, tussen haakjes) weten dat hij op een onderwerp dat hij alvast aanstipt later nog uitgebreid terug zal komen. Het aanvoeren van alledaagse voorbeelden om de stof mee te verhelderen, gebeurt dan weer wat weinig en er staan welgeteld twee illustraties in het boek. Ten slotte blijkt het boek ook al niet zo grappig en ludiek als het op voorhand beloofde te zijn.

Deze eigenschappen maken dat Het begin van alles in tweehonderd pagina’s (min of meer) voor mensen met maar weinig natuurwetenschappelijke aanleg lastig te volgen is. Ook voor diegenen die wel aanleg en/of basiskennis hebben, kan deze tekst echter een zware dobber blijken, al zal dat per persoon verschillen.

In zijn inleiding geeft David Bercovici aan dat hij eigenlijk niet zo’n liefhebber is van populair wetenschappelijke publicaties. Evengoed hoopt hij lezers van zijn boek te stimuleren om zich verder te verdiepen in de onderwerpen die aan bod komen. Nieuwe zieltjes zal hij hier echter niet zomaar mee winnen. Dit boek blijft toch te zeer een preek voor eigen collegezaal.