Familie versus zandwereld in fantasievol verhaal

Een boek kan nauwelijks een meer toepasselijke titel hebben dan ‘Zand’, de nieuwe postapocalyptische roman van Hugh Howey, de man achter de ‘Silo’-trilogie. Het fenomeen ‘zand’ is namelijk zozeer aanwezig in dit verhaal dat het echt overal in doorsijpelt. De auteur pakt het element met beide handen beet en laat er al zijn fantasie op los, zodat de lezer van de ene rake zandmetafoor in de andere spannende zandscene rolt. Toch vinden de immer toestromende zandkorrels geduchte tegenstanders in de nog jonge broers en zussen van een ooit vooraanstaande familie uit de stad Springston. En daarmee is ‘familie’ het tweede grote thema en ook dat wordt door de auteur binnenstebuiten gekeerd.

De locatie waarop het verhaal zich afspeelt is vrij klein. Het episch centrum van alle gebeurtenissen is de woestijnstad Springston. Deze stad ligt in het toekomstige, geheel onder het zand bedekte Colorado, op de plaats van de hedendaagse stad Alice Springs. In de wijde omtrek spelen meer locaties een rol, maar in het algemeen geldt dat hoe verder weg van Springston, hoe minder duidelijk de locatie wordt omschreven.
De stad, en dan met name de arme wijk Shantytown, ligt echter onder de microscoop en krijgt uitermate fraai vorm in zijn overlevingsstrijd met het zand dat zich alsmaar blijft ophopen. Hugh Howey heeft zich goed ingeleefd in hoe zo’n situatie in de praktijk zou uitpakken en hoe mensen daar met al hun aanpassend vermogen op zullen reageren. Het gevolg is een geheel nieuwe wereld met o.a. zanddragers, aangepaste huizenbouw en zandzeilers.
En dan is er ook nog De Muur. Die scheidt de stad af van het Niemandsland, van waaruit steeds een hard bonkend geluid komt. Wat dit geluid veroorzaakt weet niemand, want er is nog nooit iemand vanuit het niemandsland teruggekeerd in Springston.

De meest originele en spannende vondst is evenwel het zandduiken, dat mogelijk wordt door het gebruik van speciale, elektrisch geladen pakken. Hierdoor kunnen mensen als diepzeeduikers tot honderden meters diep onder het zand duiken en daar spullen van de oude wereld opgraven. Dit blijkt zowel letterlijk als figuurlijk een benauwende bezigheid, die heel wat spannende scènes oplevert en uiteindelijk een cruciale rol speelt in de plotontwikkeling.

Avonturier Palmer en zijn stoere oudere zus Vic(toria), zijn dan ook uitermate bedreven in het zandduiken. Hun innemende 16-jarige broertje Conner kan het ook best aardig, maar werd toch afgewezen voor de duikschool. Daarom gaat hij naar de gewone school in Shantytown, draagt hij zand weg bij de watertoren en past hij op zijn 11-jarige broertje Gap. Vader is namelijk op een dag het niemandsland in getrokken en hierna is de hele familie uit elkaar gevallen. Als Palmer tijdens een zandduik echter een grote ontdekking doet, slaat de vlam in de pan. Een kettingreactie van gebeurtenissen zorgt ervoor dat er ongedachte waarheden aan de oppervlakte komen over de geschiedenis van Springston. De leden van de familie raken dan in gevecht met een uiteenlopend scala aan slechteriken en zullen daardoor hun onderlinge relaties opnieuw moeten bepalen.

Door de sterke focus op een gezin, blijft het verhaal zelf net zo sterk afgebakend als de locatie. Er wordt herhaaldelijk gerefereerd aan een veel wijdere buitenwereld waarin sprake is van de nodige wantoestanden, maar de precieze toedracht daarvan blijft vaag. De lezer komt alleen te weten wat de personages in het boek daarover te horen krijgen en dat is vrij weinig. Dit heeft als voordeel dat je als lezer erg op de huid van de hoofdpersonen blijft zitten en alles meemaakt zoals zij het meemaken. Iets dat door de bijzonder filmische schrijfstijl van Hugh Howey nog eens extra wordt versterkt. Het nadeel is echter dat je als lezer met veel vragen blijft zitten over wat er nu werkelijk aan de hand was.

Het gevolg is dat ‘Zand’ minder groots en indringend is dan ‘Silo’. Op zijn eigen manier is het echter een boeiend, fantasievol en aangrijpend verhaal, waar je na een wat trage start als een speer doorheen vliegt. En dat Howey toch ook gegroeid is als schrijver blijkt uit het feit dat je regelmatig prachtige zinnen en alinea’s tegenkomt, die het boek nog eens extra boven de middenmoot uittillen.

P72, 73
“Conner vroeg zich af of het eigenlijk wel zo’n goed idee was het verleden op te rakelen. Het leek in veel opzichten op zandduiken. Al dat diep begraven, roestige verdriet. Je kon het naar boven halen, opschuren en oliën, proberen er iets van te maken, maar het kon nooit meer worden wat het was geweest. Wat had je eraan? Misschien was het zinloos te weten wie zijn vader was geweest. Misschien had zijn moeder gelijk en kon hij maar beter vooruitkijken. Als hun vader ooit terugkwam zou hij ouder zijn, zwakker, grijzer, niet dezelfde man. Vasthouden aan een geïdealiseerd verleden was als een soort gif, de heks Nostalgia die de mensen wijsmaakte dat er ooit betere tijden waren waar je naar terug kon.”

Naar verluid is Hugh Howey niet van plan een vervolg te schrijven op ‘Zand’ en de overgebleven mysteriën verder te ontrafelen. Het valt van harte te hopen dat hij zich bedenkt.