Vervreemdende roman rondom een fascinerend idee

‘And to me, that gets us to the title of this book. I was looking for a space for the no-man's land where a moment of understanding might take place’, zegt Nathan Englander (1970) in een interview op NPR.org over zijn nieuwste roman: Weerzien in het midden van de aarde. Dit vervreemdende en fascinerende boek is gesitueerd rondom het Israëlisch-Palestijns conflict. Door een veelheid aan stijlen, personages, plaatsen en tijden krijg je soms net te weinig grip op de roman; de roman wordt vaag. Alhoewel, misschien heeft Englander wel bewust gekozen voor een overdosis aan verwarring, want ‘weinig grip krijgen’ past bij de thematiek van dit wonderlijke verhaal.

De naamloze Gevangene Z wordt al jarenlang in de gaten gehouden door drie camera’s (vier zou overkill zijn) en één bewaker. De enige die hem kan vrijlaten is de Generaal, maar die ligt in coma – iets wat de Gevangene niet weet.

De Pulitzerprijs-genomineerde schrijver introduceert in zijn boek een groot aantal personages die schijnbaar niets met elkaar te maken hebben: Een mysterieuze gevangene Z in een cel onder de grond en een Generaal in coma. En dan nog een Israëlische spion in Parijs, een moeder, een bewaker, geliefden en een Canadese en Palestijnse zakenman. Englander heeft zich bij de keuze voor zijn karakters laten inspireren door echte personen. Zo is de Generaal geïnspireerd door Ariel Sharon en gevangene X door Ben Zygier. Mocht je over hen niet veel weten, google dan even. Het boek komt met deze kennis namelijk net wat meer tot leven.

Niet alleen personages wisselen elkaar in hoge snelheid af. Ook plaatsen, tijden én schrijfstijlen volgen elkaar in rap tempo op. Zo kun je de roman op meerdere manieren lezen: als een spannende spionagethriller, maar ook als een romantisch liefdesverhaal. En denk je dan eindelijk grip op het verhaal te krijgen, dan raak je al gauw van het pad af door de stukken over de comateuze Generaal in het Niemandsland met hun magisch-realistische toon: 

“Hij laat de krant op het bijzettafeltje vallen. Maar de krant blijft maar vallen. Het tafeltje is er niet.”

Englander is van alle markten thuis. Je kunt je aandacht echter wel verliezen door die complexiteit en het schijnbare ontbreken van samenhang. Pas in het midden van de roman ontstaat er wat helderheid en vlechten de verhaallijnen in elkaar. Dan valt op hoe slim het boek gecomponeerd is. 

Jammer is dat Englander nadat alles samenkomt toch nog een laatste verhaallijn in de vorm van een liefdesgeschiedenis introduceert. Deze lijkt vooral te zijn toegevoegd om een ‘weerzien in het midden van de aarde’ in het plot te voegen. Hierdoor eindigt de roman toch weer in de schemer. Maar goed, het idee van zo’n verbindend weerzien, ‘where a moment of understanding might take place’, met de thematiek in het achterhoofd is prachtig. Dat dan weer wel.