Voelen, ruiken, kijken en lezen

Het ligt vierkant hoog en hoekig // gekanteld in het tegenlicht schrijft Jules Deelder over Rotterdam in zijn gedicht Rotown Magic. Dezelfde woorden kun je gebruiken om Blokken van Ferdinand Bordewijk en de tekeningen, die illustrator en striptekenaar Victor Hachmang daarbij maakte, te beschrijven. Hachmang heeft geen letter veranderd aan de tekst van Blokken, en - zo vertelt hij in een gesprek bij Nooit meer slapen - daar heeft hij geen seconde aan gedacht omdat het niet alleen het verhaal van Blokken is dat hem intrigeert, maar vooral de wijze waarop het verteld wordt. Het hoekige, harde, zakelijke van de tekst samen met het ontbreken van hoofdpersonen geeft lezers nergens 'emotionele' houvast en dat is precies wat hem zo boeit.

De Raad was wet, was daad, was vonnis. De drie functies van de Staat, wetgeving, uitvoering, rechtspraak de aloude functies die ook voor hem golden waren ondergebracht in een orgaan, de Raad. Maar dit orgaan bestond zelfs niet als zodanig, het bestond als Norm, als Handeling, als Beslissing.

Als er al sprake is van een hoofdpersoon, dan is dat de Staat en met zo'n abstracte hoofdpersoon is het nu eenmaal moeilijk meeleven. Dat is echter geenszins een nadeel, want de kale, krachtige schoonheid van de taal en het resolute gebrek aan een moreel oordeel over de totalitaire staat zorgen ervoor dat deze Nederlandse sciencefictionroman uit 1931 (!) fier en ongrijpbaar overeind blijft tussen al het buitenlandse en hedendaagse geweld.

Op knappe wijze weet Hachmang door kleurgebruik, stijl, lettering en enorme variatie in framegebruik, variërend van 10 frames op één pagina tot één frame op twee pagina's, feilloos de tekst van Bordewijk op precies de juiste wijze te benadrukken. Alsof ze altijd samen in één band hebben geleefd, zo vanzelfsprekend spelen tekst en afbeeldingen op elkaar in en versterken ze elkaar.

In het eerder genoemde interview biecht Hachmang op dat hij zich in eerste instantie had voorgenomen alle tekeningen te maken met het 'potlood in de ene hand en de liniaal' in de andere, maar dat viel hem na verloop van tijd zo zwaar dat hij is gaan 'rebelleren'. Net zoals de inwoners van de Staat, net zoals de natuur in de Staat. Alles lijkt strak, rechthoekig, maar overal is wel ergens een tegendraads gebogen lijntje of een cirkel te vinden. Zelfs in de uiterst rechtlijnige Raad.  

Gelukkig heeft de uitgever, Nijgh & Van Ditmar, ervoor gezorgd dat deze schitterende uitgave van Blokken omarmd wordt door een prachtige, exact bij het boek passende, sobere omslag. Het boek voelt prettig, het ziet er oogverblindend uit en ruikt ook nog eens zalig naar inkt.
De uitdrukking 'sieraad' voor je boekenkast zou volkomen op zijn plaats zijn, ware het niet dat de sleetsheid van dat cliché dit boek beledigt. Bovendien mag het niet worden verstopt in een boekenkast waar alleen de - op zich fraaie - rug nog maar te zien is; deze Blokken hoort in volle glorie gevoeld, geroken, bekeken en gelezen te worden. Letter voor letter, zin voor zin, afbeelding voor afbeelding, pagina voor pagina, keer op keer op keer.