Paul Verhaeghe - Identiteit

Er wordt wat afgepiekerd over de misstanden in onze huidige samenleving, met name door psychiaters en psychologen in Vlaanderen. Eerder las ik al het boek ‘Borderline Times’ van psychiater Dirk de Wachter. Nu was het de beurt aan ‘Identiteit’ van psycholoog Paul Verhaeghe. De Vlaming heeft met dit boek een betoog geschreven dat zonder overdrijven een aanklacht tegen onze huidige maatschappij genoemd kan worden. Het is een boek vol prachtige uitspraken zoals: ‘Nooit had de westerse mens het zo goed, nooit voelde hij zich zo slecht’ en ‘ het individu is gereduceerd tot een consument die in de illusie leeft uniek te zijn en zelf keuzes te maken, terwijl er nog nooit op zo’n grote schaal zoveel mensen hetzelfde gedrag en hetzelfde denken opgelegd kregen.”

Wij zijn niet alleen ons brein

Verhaeghe betoogt dat onze identiteit niet alleen wordt bepaald door onze genen of hersenen (‘wij zijn ons brein’), maar vooral door de omgeving. En laat die omgeving, waarin het neo-liberale gedachtegoed hoogtij viert, nu net ziekmakend zijn. Gericht op egoïsme en individualisme, terwijl in de menselijke aard ook altruïsme en solidariteit schuilen. Dit is uit balans geraakt, omdat de samenleving vooral op de eerste set eigenschappen een beroep doet. Dat leidt ertoe dat wij in een soort identiteitscrisis verkeren.

Survival of the fittest

Je moet jezelf maken in deze wereld en als je dat niet lukt ben je een loser. Tenzij je natuurlijk geldige excuses hebt voor je falen, zoals een (DSM-IV) stoornis. Het sociaal darwinisme waarin ‘the survival of the fittest’ de basis van de theorie vormt en de theorie van de meritocratie waarin je beoordeeld wordt naar je verdiensten vertaalt Verhaeghe naar deze tijd waarin eenieder zijn kansen moet grijpen en moet excelleren.

Onderbuikgevoel

Verhaeghe heeft met ‘Identiteit’ een vrij zuur boek geschreven. Desalniettemin is veel van wat hij schrijft erg herkenbaar. Ons onderbuikgevoel geeft ons aan dat het niet helemaal klopt hoe we de maatschappij hebben vormgegeven. We maken prachtige LinkedIn-profielen waarin we onze identiteit aan de wereld ‘verkopen': kijk, dit ben ik en dit kan ik. Mensen die hun baan verliezen zullen op LinkedIn niet aangeven dat ze werkeloos zijn. Nee, ze zijn ‘in between jobs’. Als ik mijn baan verlies is dat mijn eigen schuld, en ik zou me er eigenlijk voor moeten schamen. Ondanks het feit dat er krapte is op de arbeidsmarkt geeft het UWV cursussen ‘sollicitatiebrieven schrijven’, want het ligt vooral aan jezelf dat je nog geen baan gevonden hebt. De bedoeling is om zo snel mogelijk weer aan een nieuwe job te geraken, want wat stel ik anders eigenlijk voor? Wie ben ik dan nog?

Ook zaken als de enorme winstgedrevenheid van bankiers en directeuren en doorgeslagen marktwerking in sectoren als de zorg baren veel mensen zorgen. Zo zou het niet moeten, daar is bijna iedereen het over eens.

Een betere wereld begint bij jezelf

Verhaeghe besluit zijn betoog ijzersterk door een beroep te doen op zijn lezers. We kunnen de schuld niet alleen maar neerleggen buiten onszelf, maar moeten vooral in de spiegel durven kijken. Doordat onze identiteit deels door onze omgeving gevormd wordt is het niet meer dan logisch dat wij zelf neo-liberaal in ons denken en gedrag geworden zijn. We moeten van consument weer burger worden die zijn of haar verantwoordelijkheid neemt. Uitgangspunt voor een betere wereld is de vraag: wat is het goede leven, wat voelt er goed, voor mij? Verandering bewerkstelligen wij in de keuzes die wijzelf maken, waarbij we het eigen leven op zodanige wijze vormgeven dat deze aansluit bij het belang van de gemeenschap. Hiermee wordt het evenwicht tussen individu (egoïsme en individualisme) en groep (solidariteit en altruïsme) weer hersteld. Oftewel: een betere wereld begint bij jezelf. De maatschappij is ziek, maar er is nog hoop.

Meer weten?

Benieuwd geraakt naar deze Vlaamse psycholoog? Klik dan op onderstaand filmpje:
https://www.youtube.com/watch?v=yIUFAnQRcNo