Nummer 1716 brandmerkt je voor het leven

"Ik zie je. Je hebt honger. Je bent een mens."

Twintig jaar geleden bracht Heather Dune Macadam het verhaal van Rena Kornreich Gelissen voor het eerst uit in de vorm van Rena’s belofte. Twintig jaar later verschijnt het verhaal opnieuw, vertaald door Sylvia Wevers, maar nu met een historische toelichting. Dune Macadam kon afmaken waaraan ze eerder begon. Rena maakt dat zelf niet meer mee. Haar verhaal blijft echter in een unieke vorm bestaan.

Rena’s belofte lijkt in eerste instantie verdacht veel op de talloze andere oorlogsmemoires. Rena heeft als joods meisje de Tweede Wereldoorlog voor het grootste deel meegemaakt in een kamp. In haar geval betrof het Auschwitz. Al snel blijkt het verhaal van deze joodse nét een beetje anders: Rena behoorde tot de vrouwen die op het eerste transport naar het kamp zaten. Jaren na de oorlog spreekt de Amerikaanse Heather met haar, waarna ze Rena’s verhaal zo waarheidsgetrouw mogelijk probeert weer te geven.

Dit is zeker in het begin van het verhaal goed te merken. Dune Macadam blijft, na een verantwoording over haar zoektocht vooraf, dicht bij de werkelijke weergave van het gesprek. Dit doet ze door Rena’s gedachtegang in het begin zo te verwoorden zoals het ging: heen en weer springend in de tijd en met tussenposen. Af en toe onderbreekt Rena haar verhaal om terug te keren naar het heden. Daarin neemt ze de lezer mee. Dit is slechts voor even. Wanneer Rena echt op stoom komt, wordt haar verhaal zonder onderbrekingen en met indrukwekkende afbeeldingen verder weergegeven.

Het verhaal begint in 1920 met een korte schets van Rena’s familie. Rena vertelt hoe het gezin eruitzag en hoe haar geliefde niet-joodse Andrzej eigenlijk de liefde van haar leven was maar het niet mocht zijn. Ze beschrijft het begin van de oorlog, waarin de joden steeds minder mochten, steeds harder moesten werken en minder mochten geloven:

"Wanhopig keken papa en de anderen toe hoe ons geloof werd vernietigd door de vlammen."

In het begin is het verhaal voornamelijk beschrijvend. De weinige dialogen sieren de pagina’s, maar de lezer moet het vooral doen met aandacht voor de gebeurtenissen en gedachten rondom Rena. Toch slaagt Dune Macadam erin het verhaal in die fase levendig te houden. Het simpele toegankelijke taalgebruik en haar oog voor detail helpen daarbij. Als lezer word je vrij moeiteloos meegenomen in het verhaal en ontdek je samen met Rena de verschrikkingen van de start van de oorlog.

Dit alles verandert wanneer Rena naar het werkkamp Auschwitz gaat. Indrukwekkend realistische dialogen komen meer naar de voorgrond en de enscenering van het verhaal wordt sterker. Middels voetnoten met daarin informatie over de oorlog geeft Dune Macadam de lezer de nodige historische bagage mee. Tegelijkertijd blijft het verhaal uiterst gedetailleerd. Je kunt het gekraak van schedelbotten horen, evenals Rena op het moment dat ze haar verhaal vertelt.

En dat verhaal is indrukwekkend. Rena vertelt over de verschrikkingen in het kamp, de heersende ziektes, de angsten die de gevangenen hadden en de meedogenloze houdingen van sommige Duitse soldaten. In haar vertelling schuwt ze niets: lijken, geweld en gruwelijke psychische kwellingen worden de lezer niet onthouden.

Rena’s belofte is een toegankelijk verhaal, vol goed vormgegeven dialogen en bijzonder indrukwekkende herinneringen. In de kern behoort het boek tot de dikke stapel oorlogsromans met memoires van slachtoffers en zal het de wereld niet écht doen veranderen. Echter, de levendige weergave van het verhaal, de bijzondere aandacht voor ook de periode voor en na de zwaarste jaren in Auschwitz én het oog voor onbekende details uit het oorlogsleven, maken het boek nét even anders. Heather Dune Macadam slaagt met vlag en wimpel: Rena’s verhaal blijft bestaan. Samen met Rena heeft ze van een nummer een mens gemaakt.