Kiemen aanwezig, maar toch enkele 'manke(ll)-menten'

Henning Mankell is één van mijn favoriete schrijvers. En dan een debuut van deze grote meneer maar twee sterren geven? Tja, er was nog ruimte voor vorderingen op zijn 25ste... Zo blijkt maar weer dat alle begin moeilijk is, of dat ik het er lastig mee heb toch.

Toch zit er al wel een verteller achter dit boek, die een zeer menselijk verhaal neerschrijft. Dat verhaal gaat over Oskar Johansson, een doodgewone Zweedse naam voor een wat bijzondere man. Oskar is springmeester in Zweden aan het begin van de 20ste eeuw, hij blaast rotsen en stenen op om spoorwegen te leggen om het beginnende spoorwegnetwerk te helpen opbouwen. Op zijn 23 is hij al een wat meer ervaren springmeester in vergelijking met de jongeren in hun groep. Als bij wonder overleeft hij, weliswaar gehavend en gehandicapt, een ongeluk met een springlading, zoals er wel meer gebeurden in die tijd. Maar er komt zelfs een overlijdensbericht in de krant. Hij wordt een curiosum voor het plaatselijke ziekenhuis en zijn ploegchef schept graag trots op dat hij een dergelijke overlever in zijn rangen heeft.

Het boek lijdt aan het vele verspringen in de tijd naar de jeugd van Oskar, naar voor- en nadat het ongeluk heeft plaats gehad, hoe het bij zijn ouders op een boerderij opgroeien was, en hoe hij daar hard moest werken, hoe hij zijn vrouw heeft ontmoet, maar ook over de Zweedse geschiedenis, enigszins gelijklopend met de West-Europese industrialisatie maar met andere namen en keerpunten, de modernisatie van de technologie en de enorme versnellingen erin op het einde van zijn leven. En dit gebeurt doorlopend in de tekst, zonder duidelijke aanduidingen, inspringingen of paragrafen. Ik las het e-book wel maar ik ga er vanuit dat de lay-out van deze nieuwe Nederlandse uitgave toch in orde was. Dat maakte het boek dus echter vrij moeilijk te volgen. Ook komen er vele herhalingen en verwijzingen in voor van gebeurtenissen en evoluties waarlangs voortdurend heen en weer gefietst wordt. De verteller begint regelmatig in de ik-vorm, waarachter je een jonge Mankell (boek uit 1973!) kan vermoeden, die de ouder gewordende Oskar probeert zijn verhaal te ontfutselen, maar niet alle informatie volledig doorkrijgt, waardoor hij dingen moet gaan vermoeden en gaan inschatten hoe alles gebeurd zou kunnen zijn. Het is hij die het verhaal vanuit het standpunt van Oskar in de derde persoon vertelt.

De roman is heel politiek en filosofisch getint, uiteraard ook een kenmerk van de oudere Mankell, maar hier is het nog niet zo goed verhalend verpakt, waarin de auteur later zal gaan uitblinken. Zijn socialistische engagement en de solidariteit met de Zweedse arbeiders komen wel heel duidelijk naar voren in het verhaal. Wat een nadeel voor buitenlandse lezers vormt, is dat er een aantal politici uit de Zweedse geschiedenis vernoemd worden door Mankell, die wel een bekende naam binnen Zweden zelf hebben, maar daarvoor niet bekend zijn bij zijn buitenlandse fans, en waarvan er zelfs weinig tot geen informatie op internet in een andere taal dan in het Zweeds beschikbaar is. Dat maakt het boek ook wel wat minder aansprekend voor een Nederlandstalig publiek. Sowieso blijft hij wel bij het persoonlijke verhaal van Oskar, en hoe dit hoofdpersonage deze omwentelingen in zijn eigen leven meemaakt, dat getuigt van een snel veranderende maatschappij. Dit verhaal draagt al de kiemen in zich van hoe Mankell zich later zal ontwikkelen in zijn andere boeken, en welke maatschappelijke thema’s voornamelijk aan bod zullen komen in zijn romans én detectives. Zeker de Mankell-detectivefans moeten zich ervan vergewissen dat dit debuutwerk eerder naar de experimentele kant neigt en veel minder plotgericht is dan zijn latere werk.